Marek
Gajdziński
Tomasz
Maracewicz
Założenia projektu stopni harcerskich
Funkcja stopni harcerskich
System stopni jest jednym z najważniejszych
narzędzi metodycznych. Wg metody harcerskiej winny one
spełniać dwie bardzo ważne funkcje:
-
służyć do indywidualizacji oddziaływania
-
motywować i uczyć harcerzy świadomej pracy
nad sobą
Komentarz:
indywidualizacja oddziaływania
Wychowanie harcerskie zawsze dokonuje się w grupie, we
wspólnocie i z tego względu ma wielkie walory społeczne. Ale
harcerstwo unika technik oddziaływania na masy. Do tego
więc, by nasze oddziaływanie mogło mieć charakter
jednostkowy potrzebujemy specjalnych narzędzi.
Najefektywniejszym z nich jest system stopni.
motywacja i uczenie harcerzy świadomej pracy nad sobą
Zdobywanie stopni nie jest jedynym sposobem wychowania
chłopców. Sposobów tych jest wiele. Wychowanie odbywa się w
trakcie normalnej pracy w zastępie i drużynie. Stopnie są
ważnym - ale tylko jednym z wielu elementów tej pracy.
Dlatego dążenie do przeładowania programów prób w nadziei,
że poprzez system stopni uda się nam kompleksowo wychować
chłopca świadczą o braku zrozumienia metody. Szczególnym
zadaniem systemu stopni jest motywowanie harcerzy do
świadomej pracy nad sobą oraz nauka technik samodoskonalenia
się. Dzieje się to stopniowo. W przypadku najniższych stopni
wdrażanie do samodoskonalenia jest głównie pośrednie.
Większą wagę kładzie się na zdobycie wiedzy i umiejętności
niż na świadomą pracę nad sobą. Indywidualne próby
charakteru i postawy odzwierciedlają rzeczywiste potrzeby
rozwojowe w danym okresie wiekowym i z tej racji im niższy
stopień - tym próby są krótsze i składają się z zadań
bardziej symbolicznych. Im wyższy stopień, tym proporcje te
stopniowo ulegają zmianie. Zakres wiedzy i umiejętności
ulega zawężeniu i specjalizacji, a rośnie waga indywidualnej
próby złożonej z licznych zadań wspomagających rozwój
osobowości harcerza oraz kształtujących postawę życiową
zgodną z harcerskim systemem wartości.
Oczekiwania wobec systemu stopni
harcerskich
System stopni harcerskich w szczególności
winien:
Dla chłopców:
·
być logiczny i zrozumiały;
·
stanowić wyzwanie i motywować do rozwoju;
·
dostarczać atrakcyjnych propozycji pracy nad
sobą i pracy zastępów
Dla
drużynowych:
·
być prostym i użytecznym narzędziem w pracy z
chłopcami;
·
dawać ambitnym drużynowym możliwość wzbogacania
i nadawania systemowi indywidualnego kształtu;
Dla Związku:
·
ściśle wiązać indywidualną pracę z chłopcami z
celami wychowawczymi Związku.
Cele związane z wprowadzeniem nowego systemu
stopni
Ogromnie ważne jest aby w wyniku wprowadzenia
nowego systemu stopni:
-
chłopcy
chętniej
zdobywali stopnie, a przez to konsekwentniej i bardziej
celowo pracowali nad sobą;
-
drużynowi
odczuli, że uzyskali praktyczne narzędzie wspierające ich w
projektowaniu i prowadzeniu prób na stopnie;
-
doszło w skali Związku do
upowszechnienia jednolitych poglądów w kwestii celów
wychowania i wymogów stawianych chłopcom w różnych etapach
ich harcerskiej służby.
Zasady
stopniowania
Pierwszą i
naczelną zasadą stopniowania (czyli ustalania kolejnych progów
wiedzy, umiejętności oraz kształtowania charakteru i postawy)
jest ich związek z wiekiem (czyli możliwościami rozwojowymi)
chłopca i naszymi wobec niego oczekiwaniami.
Ogólna
charakterystyka poszczególnych progów wygląda następująco:
Stopień |
Idea
Stopnia |
|
mł. |
Jest
gotów! Poznał smak harcerstwa i zaakceptował jego zasady.
Ma szczerą wolę złożyć Przyrzeczenie Harcerskie.
Stopień jest przeznaczony dla chłopców, którzy po
paromiesięcznej służbie w drużynie zaczynają powoli czuć
„co się święci”. Z otwarciem próby trzeba zaczekać na
moment, w którym nadchodzi pierwszy „szczyt” zachłyśnięcia
się harcerstwem. Taki młodzik może niewiele jeszcze umieć,
ale musi ogromnie pragnąć, przeżywać fascynację wszystkim
, co się wokół niego w drużynie dzieje.
|
11-12
|
wyw. |
Czuwa! Jest samodzielny - zdobył niezbędne wyrobienie
harcerskie. Szuka okazji, w których może być pożyteczny.
To
chłopiec, który coś już w harcerstwie przeżył. Był na
obozie, uczestniczył w różnych wycieczkach, potrafi czegoś
nauczyć młodszych harcerzy. Najlepiej na otwarcie tej
próby nadaje się moment, gdy chłopiec przestaje być
biernym uczestnikiem harcerstwa, kiedy w pracy w drużynie
uruchamia się jego wyobraźnia, kiedy nie czeka już na
zadania i zdarzenia, ale sam próbuje je inicjować. Jest
aktywny i pomysłowy w współtworzeniu oblicza harcerskiej
wspólnoty: sam wie, sam chce, sam potrafi. W założeniach
to właśnie wywiadowca sam lub przy pomocy kilku młodzików,
musi umieć wykonywać co ważniejsze zadania z harcerskiego
życia: rozbicie namiotu, odczytanie i poprowadzenie wg.
szkicu, ugotowanie posiłku.
|
12-13
|
ćw. |
Poradzi sobie w każdej
sytuacji. Jest świadom swych harcerskich obowiązków. Jego
postawa jest wzorem dla młodszych.
Harcerski wyga - i tak ma być. Ćwik to stopień dla tych co
z niejednego pieca chleb jedli. Mają za sobą niejeden
wyjazd: góry, las, rower, kajaki, narty. Można na nim
polegać nawet w najtrudniejszych okolicznościach. Otwarcie
próby winno nastąpić w momencie, kiedy przed harcerzem tym
otwiera się nagle cały fascynujący swoim bogactwem i
złożonością świat, który pomimo czyhających zewsząd
przeszkód, czeka na odkrycie go, poznanie i zdobycie.
|
13-16
|
H.O. |
Jest
wierny Prawu Harcerskiemu i propaguje harcerskie ideały.
Stawia sobie wysokie wymagania. Przygotowuje się do
wejścia w dorosłe życie.
HO
wędruje poszukując swego miejsca w życiu – doznaje
głębokich przeżyć, wartości, sensu swojego życia. Nie
wystarcza mu już tylko płótno namiotu i ognisko. Zaczyna
wędrować i poszukiwać: głębokich przeżyć, wartości, sensu
swojego życia. Stawia coraz ważniejsze i trudniejsze
pytania, na które pragnie znaleźć odpowiedź.. Wkracza na
nowe drogi w odkrywaniu swego życiowego powołania. Zaczyna
wpływać na grupy rówieśnicze, w których uczestniczy,
również te spoza harcerstwa, w duchu ideałów harcerskich. |
|
H.R. |
W
oparciu o Prawo Harcerskie, świadomie kształtuje własny
światopogląd i hierarchię wartości. Poprzez pacę nad sobą
dąży do osiągnięcia pełnej dojrzałości. Przygotowuje się
do roli męża, ojca i obywatela. Własną postawą i
aktywnością zmienia świat na lepszy.
HR
jest ukoronowaniem drogi w rozwoju osobowości harcerza.
Przeznaczony jest dla harcerza, który staje się dojrzałym
w swojej osobowości człowiekiem. Podejmuje świadome i
odpowiedzialne wybory. Jest gotów do określenia celu swego
życia i drogi jaką będzie ku niemu zmierzał. HR to ktoś,
który wziął swoje sprawy w swoje ręce i wypełnia swoje
życie w świadomej trosce o innych. HR staje się w swojej
życiowej drodze autorytetem dla każdego, kogo spotka tak w
życiu rodzinnym, jak również zawodowym i społecznym. |
>17
|
Spoglądając
na tak przedstawione poziomy wiekowe z innej strony, można
stwierdzić, iż:
-
stopień
młodzika jest stopniem wstępnym, przeznaczonym wyłącznie dla
uczniów szkoły podstawowej;
-
stopień
wywiadowcy jest przeznaczony dla chłopców znajdujących się
na przełomie szkoły podstawowej i gimnazjum.
-
stopień
ćwika – jest przeznaczony dla uczniów gimnazjum.
-
stopień HO
– jest przeznaczony dla uczniów liceum;
-
stopień HR
– dotyczy maturzystów i starszych.
|
Szkoła |
Klasa |
Wiek* |
mł. |
wyw. |
ćw. |
h.o. |
H.R. |
Powszechna |
5
|
11 |
· |
|
|
|
|
6 |
12 |
|
· |
|
|
|
Gimnazjum |
1 |
13 |
|
|
|
|
|
2 |
14 |
|
|
· |
|
|
3 |
15 |
|
|
|
|
|
Liceum |
1 |
16 |
|
|
|
· |
|
2 |
17 |
|
|
|
|
|
3 |
18 |
|
|
|
|
· |
Studia,
Wojsko,
Praca
zawodowa,
Rodzina |
- |
>18 |
|
|
|
|
|
*) wiek otwarcia próby określony rocznikowo
·
- najwłaściwszy moment otwarcia próby
- dopuszczalny wiek
otwarcia próby
Komentarz:
Wymagania stopni oraz tryb ich zdobywania są ściśle
powiązane z wiekiem.
Harcerstwo zajmuje się wychowaniem człowieka w najbardziej
dynamicznym okresie jego rozwoju. Proces dojrzewania
fizycznego i psychicznego postępuje tak szybko, że chłopcy
różniący się wiekiem zaledwie o jeden rok mają zarówno inne
potrzeby jak i inne możliwości rozwojowe. To sprawia, że
każdy stopień, aby w ogóle dało się dla niego opracować
jakieś obiektywne wymagania stanowiące wyzwanie dla chłopca,
musi być zdobywany w z góry określonym wieku.
Niedoświadczonym instruktorom oraz osobom z zewnątrz nieraz
bardzo trudno jest to zrozumieć, bowiem do stopni
harcerskich przykładają oni matrycę pojęciową dotyczącą
stopni wojskowych. Tam tego problemu nie ma. Do wojska
trafiają mężczyźni dojrzali, których możliwości nie zależą
od wieku.
Inne zasady
różnicujące poszczególne stopnie to m.in. wzrost od
najniższego do najwyższego stopnia:
-
ilości i
stopnia trudności wymagań;
-
poziomu
złożoności i długości prób;
-
indywidualizacji zadań;
-
świadomości
zasad i znajomości regulaminu stopni;
-
samodzielności w decydowaniu o przystąpieniu do próby oraz
kształtowaniu jej programu i przebiegu;
Rodzaje
wymagań na poszczególne stopnie
Wymagania
stopni harcerskich dzielą się na dwa rodzaje:
-
wymagania
dotyczące wiedzy i umiejętności
oraz
-
wymagania
związane z osiąganiem dojrzałości fizycznej i psychicznej
oraz postawy zgodnej z harcerskim systemem
wartości.
Wiedza i
umiejętności:
-
dla każdego
stopnia ustalono katalog wymagań minimalnych, jednolitych
dla całego Związku.
-
W każdym
stopniu jest miejsce na wymagania dodatkowe, ustalane przez
drużynowego (w wyższych stopniach przez Kapitułę) a
związanych ze specyfiką pracy i programem drużyny. Wymagania
te, zależnie od potrzeb, mogą być ustalane jako jednolite
dla całej drużyny lub zindywidualizowane, inne dla każdego
harcerza Regulamin stopni będzie uzupełniony o poradnik
metodyczny, który będzie zawierał przykładowe propozycje
takich wymagań.
Komentarz:
Rola
i charakter wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności
Wymagania te spełniają cztery ważne zadania:
1.Umożliwiają aktywny udział chłopców w harcerstwie.
Służba
w harcerstwie wymaga zdobycia specyficznej wiedzy i wielu
różnych umiejętności. Bez znajomości musztry, regulaminów,
symboliki, zwyczajów, historii harcerstwa i technik
harcerskich , chłopiec nie mógłby brać udziału w życiu
harcerskim, a więc nie mógłby podlegać jego wpływom.
2.Pomagają chłopcom w aktywnym i skutecznym
działaniu na rzecz środowiska, w którym żyją.
Istnieje pewien zakres wiedzy i umiejętności
niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania w lokalnym
środowisku społecznym.
3.
Kształtują zaradność życiową
Techniki harcerskie oraz wiele innych praktycznych
umiejętności zdobywanych w harcerstwie przyczyniają się do
wyrobienia w chłopcach ponadprzeciętnej zaradności
życiowej. Dzięki niej chłopcy szybciej stają się samodzielni
i „dorośli”, nabierają pewności siebie i odporności
psychicznej w trudnych sytuacjach.
4.
Ułatwiają i ukierunkowują kształtowanie postawy oraz pracę
nad charakterem
Jest
też pewien zakres wiedzy u umiejętności, który pozwala
przyśpieszyć rozwój osobowości chłopców oraz właściwie
pogłębić ich światopogląd.
Wymagania dotyczące wiedzy i umiejętności powinny
charakteryzować się następującymi cechami:
1.
Stopnie winny obejmować tylko specyficzne dziedziny i nie
powielać wiedzy szkolnej
Oddziaływanie szkoły i harcerstwa musi się dopełniać na
zasadach współpracy ale i autonomii. Powielanie wiedzy
szkolnej w programach harcerskich jest niecelowe, a ponadto
może w sposób istotny razić chłopców i powodować, że będą
odwracać się od harcerstwa. Dlatego w programach stopni
powinien znajdować się tylko ten zakres programowy, który
uzupełnia wiedze szkolną, o to co jest niezbędne dla
prawidłowego rozwoju osobowości, a jednocześnie nie znajduje
wystarczającego odzwierciedlenia w programach szkolnych oraz
to co wychodzi poza zakres tych programów.
2. Stopnie mają stanowić wspólne minimum programowe dla
wszystkich harcerzy
O ile cokolwiek może być jednolite w
programach prób na stopnie to właśnie obszar wiedzy i
umiejętności. Dla spójności organizacji bardzo ważne jest
aby przynajmniej w tym zakresie stopnie mogły być
porównywalne na terenie całej Polski, żebyśmy mieli pewność,
że wywiadowca z Suwałk posiada te same umiejętności co
wywiadowca z Jeleniej Góry. Dzięki temu będziemy mieli
świadomość jaki jest ogólny poziom pracy w całej
Organizacji. Potrzebne to jest także samym chłopcom jeżeli
mają swoje stopnie traktować poważnie, a nie jak infantylną
zabawę.
Jednolity zakres wymagań obowiązujący w całej Organizacji
może być traktowany wyłącznie jako minimum programowe.
Drużyny o większych ambicjach mogą zwiększyć poziom
trudności albo rozszerzyć zakres wymagań wedle własnych
koncepcji. Podejście takie jest konieczne aby nie blokować
rozwoju harcerstwa i nie ograniczać aspiracji chłopców.
Obszar
wiedzy i umiejętności jest jedynym, w którym można w ogóle
porównywać tak poszczególne osoby jak i określone drużyny
bądź środowiska. Ani poziom dojrzałości, ani postawa, ani
zespół wyznawanych poglądów do takiego porównania się nie
nadaje. Ponieważ rywalizacja jest jednym z najsilniejszych
mechanizmów motywacyjnych stosowanych w harcerstwie, również
i w tej dziedzinie może znaleźć zastosowanie. (Wprowadzenie
jednolitych wymagań dotyczących wiedzy i umiejętności
otworzy drogę do organizacji indywidualnych Mistrzostw ZHR w
kategoriach młodzików, wywiadowców i ćwików).
Postawa i
charakter:
-
Kształtowaniu postawy i charakteru poświecona jest
całkowicie zindywidualizowana próba na stopień złożona z
zadań odzwierciedlających osobowość chłopca i dążenie do
rozwoju.
-
Regulamin
zawiera opis wzorca osobowego poszczególnych stopni zapisany
w formie wytycznych do próby. Opis ten precyzuje oczekiwania
i stanowi drogowskaz dla chłopca i drużynowego.
-
Ilość zadań
próby postawy i charakteru (próby na stopień) zależy m.in.
od zdobywanego stopnia: na młodzika będzie to od 3 do 5, na
wywiadowcę 5-8, na ćwika 8-12, na stopnie wyższe – po jednym
z każdej dziedziny.
-
Próba na
stopień polega na samodzielnym i rzetelnym zrealizowaniu
tych zadań w określonym czasie.
-
Regulamin
zostanie uzupełniony o poradnik metodyczny zawierający
przykładowe zadania prób charakteru i postawy. Drużynowy
(Kapituła) może stosować zadania wedle własnej pomysłowości
jak i posiłkować się propozycjami zawartymi w poradniku.
Komentarz:
Rola i charakter próby indywidualnej
Próba
indywidualna to zestaw zadań do wykonania osobiście przez
harcerza w określonym, czasie. Charakter tych zadań
powinien być tak dobrany co do treści i formy aby ich
wykonanie korzystnie wpłynęło na rozwój chłopca oraz
kształtowało w nim postawy zgodne z Prawem Harcerskim -
odpowiednio do poziomu posiadanej świadomości. Aby to było
możliwe zadania takie wyznacza się w oparciu o:
1.
Wytyczne do prób indywidualnych
Każdy
stopień posiada jasno sformułowane wytyczne do prób
indywidualnych, zawierające m.in. cele wychowania związane z
poszczególnymi kierunkami oddziaływania wychowawczego.
Wytyczne te mają formę opisu objaśniającego poziom wymagań i
oczekiwań jakie stawia się chłopcu w określonej dziedzinie.
2.
Analizę osobowości i postawy chłopca
Przystępując do wyznaczenia zadań próby, drużynowy lub
kapituła działają w oparciu o wiedzę o konkretnym chłopcu,
jego postawie i poziomie dojrzałości. Ta wiedza pomoże im
określić, w zgodzie z wytycznymi do prób, zakres zadań jakie
należy zawrzeć w próbie na stopień, tak aby były one
wystarczające do przyznania określonego stopnia.
3.
Lokalne warunki działania
Program
próby musi uwzględniać specyfikę środowiska wychowawczego
harcerza, która określa jego możliwości rozwoju osobowości.
Układając program próby (zestaw zadań) drużynowy lub
kapituła kieruje się też lokalnymi warunkami występującymi w
środowisku działania, potrzebami społecznymi i
możliwościami zarówno chłopca jak i harcerstwa.
Regulamin stopni nie powinien wyznaczać dla wszystkich
harcerzy w całej organizacji identycznych prób na stopnie.
Chociażby dlatego, iż zaprzecza to podstawowym zasadom
personalizmu chrześcijańskiego, stanowiącym oś Programu
Wychowawczego ZHR. Zasady te uwzględniają oryginalność
rozwoju osoby ludzkiej, zarówno gdy chodzi o jej osobowość
jak i uwarunkowania społeczne. Za każdym razem więc, próby
wyznaczać się powinno z uwzględnieniem odrębności harcerza
i warunkami w jakich się znajduje. Jedyną wspólną dla całej
organizacji płaszczyzną odniesienia winny być zapisane w
regulaminach opisy sylwetek poszczególnych stopni opracowane
w formie wytycznych do prób.
Każdy
kto chciałby wprowadzić taki model wychowania, który
ujednolicałby cechy psychiczne chłopców, ich sposób myślenia
i postawy, wyrządziłby Państwu Polskiemu, harcerstwu i samym
chłopcom ogromną krzywdę. Celem harcerstwa nie jest bowiem
uśrednianie jednostek i docinanie ich do z góry założonego
szablonu. Celem harcerstwa jest rozwijanie i wzbogacanie
osobowości chłopców i ich postaw, tak by nie zabić ich
różnorodności. W tej różnorodności bowiem tkwi największy
potencjał rozwojowy społeczeństw. Próba indywidualna musi
więc być maksymalnie indywidualna – dopasowana do każdego
chłopca osobno.
Tryb
zdobywania stopni
Harcerz
winien rozwijać się permanentnie. Dlatego też proponujemy, by
stopnie harcerskie były zdobywane ciągle. Chodzi m.in. o to,
by:
-
z punktu
widzenia systemu stopni nie szła „na marne” jego aktywność
pomiędzy oficjalnymi próbami na stopnie;
-
harcerz
miał nawyk i potrzebę ciągłego doskonalenia się;
Tak
podchodząc można założyć, iż harcerz winien występować
wyłącznie w trzech „stanach skupienia”:
-
pomiędzy
próbami na stopnie - kiedy to chłopiec może i powinien
„swoim tempem” uczyć się i rozwijać, co potwierdzać będą
wpisy zaliczeń kolejnych wymagań dot. wiedzy i umiejętności
„przyszłego” stopnia w karcie próby – jest to okres
przygotowania do próby na kolejny stopień;
-
w trakcie
realizacji próby na stopień – gdy w sposób uporządkowany,
świadomy i celowy chłopiec zamierza w określonym terminie
zrealizować zadania próby charakteru i postawy oraz wypełnić
„brakujące” wymagania dotyczące wiedzy i umiejętności;
-
podczas
próby końcowej – tj. wtedy, gdy chłopiec „chwyta byka za
rogi” i stara się w sposób atrakcyjny i dynamiczny udowodnić
(przede wszystkim sobie), że zasługuje na kolejny stopień
harcerski.
Formalnie
przebieg zdobywania stopni opiera się o następujące kroki:
-
rozpoczęcie
okresu przygotowania do próby – związane z otrzymaniem karty
zdobywania stopnia;
-
otwarcie
próby – możliwe po spełnieniu wymagań dopuszczenia do próby,
w tym zaliczenia przynajmniej połowy wymagań z zakresu
wiedzy i umiejętności zdobywanego stopnia;
-
zamknięcie
próby – czyli dokonanie oceny realizacji wszystkich
wyznaczonych zadań indywidualnych kształtujących charakter i
postawę;
-
dopuszczenie do próby końcowej - po zamknięciu próby na
stopień z wynikiem pozytywnym i zaliczeniu „brakujących”
wymagań dot. wiedzy i umiejętności;
-
przyznanie
stopnia – w wyniku zakończenia sukcesem próby końcowej.
W
konsekwencji, w toku zdobywania stopnia harcerz winien
zaliczyć:
-
wszystkie
wymogi z grupy „wiedza i umiejętności”;
-
zadania
indywidualne próby dla wskazanych (dot. niższych stopni) lub
wszystkich (dot. stopni HO i HR) dziedzin z grupy „charakter
i postawa” (sylwetka stopnia).
-
W
uzasadnionych wypadkach drużynowy (Kapituła) może zwolnić
kandydata z zaliczenia niektórych wymagań z grupy „wiedza i
umiejętności” lub dokonać ich zamiany na inne, o odpowiednim
stopniu trudności.
Komentarz:
W przypadku stopni wyższych HO i HR próba na
stopień ma charakter jednolity. Może trwać około roku i
składać się z większej ilości zadań próby. Chłopiec sam
bowiem potrafi już planować swoja pracę w okresie
długofalowym.
Dla stopni niższych (młodzik, wywiadowca,
ćwik) zdobywanie stopnia dzieli się wyraźnie na dwa krótsze
etapy:
przygotowanie do próby
– w którym zdobywający podczas normalnej pracy w zastępie i
drużynie uzyskuje w swojej karcie zdobywania stopnia
poświadczenia opanowania wymaganej wiedzy i umiejętności.
Ponieważ wie, że warunkiem dopuszczenia do drugiego etapu
jest uzyskanie min. 50% poświadczeń – zależy mu na aktywnym
uczestniczeniu w pracach zastępu i drużyny, by móc zdobyć
wymagane umiejętności i uzyskać poświadczenia w karcie. W
tym też czasie drużynowy poprzez wszystkie dostępne mu
środki oddziaływania stara się tak wpływać na chłopca aby
ten osiągnął wymagany poziom wiedzy i umiejętności oraz
poziom rozwoju i postawy opisany w wytycznych stopnia.
indywidualna próba na stopień
– drugi etap trwa ok. 3 mies.- młodzik, ok. 6 mies.-
wywiadowca, ok. 9 mies.- ćwik. Rozpoczyna się rozmową z
drużynowym, (lub opiekunem próby) w trakcie której dochodzi
do ułożenia indywidualnych zadań próby charakteru i postawy
(młodzik ok. 3-5 zadań, wywiadowca ok. 5-8 zadań, ćwik ok.
8-12 zadań).
W trakcie próby zdobywający wykonuje wyznaczone mu
indywidualne zadania uczestnicząc jednocześnie w normalnej
pracy zastępu i drużyny co pomaga mu uzyskać resztę
potwierdzeń opanowania wymaganej wiedzy i umiejętności. Jest
to okres świadomej pracy nad sobą. W jej efekcie chłopiec ma
dorosnąć do sylwetki opisanej ideą i wytycznymi stopnia.
Podział na dwa wyraźne etapy w zdobywaniu
stopnia młodzika, wywiadowcy i ćwika wynika z potrzeby
dostosowania tego narzędzia wychowawczego do możliwości
psychofizycznych chłopca w tym wieku. Chłopiec jest wówczas
w stanie ogarnąć swoją świadomością tylko najbliższą
przyszłość. Wraz z wiekiem możliwości percepcyjne rosną co
umożliwia wydłużenie czasu trwania samej próby.
Podział na okres przygotowania do próby i
okres właściwej próby, rozdzielony rozmową dopuszczającą,
ma znaczenie motywacyjne. Chłopiec znając wymagania
dopuszczenia do próby stara się je spełnić, co oznacza, że
również w okresie przygotowania do próby nie odkłada na bok
pracy nad sobą i aktywnie uczestniczy w pracy zastępu.
Zamknięcie próby nie jest tożsame z dopuszczeniem do próby
końcowej (biegu harcerskiego). Chodzi o to aby wyraźnie
oddzielić zindywidualizowaną próbę, która składa się z
zadań, od zaliczania wymagań dotyczących wiedzy i
umiejętności. Próbę zamyka się po zrealizowaniu zadań w
wyznaczonym terminie. Natomiast warunki dopuszczenia do
biegu harcerskiego (próby końcowej) są dwa: (1) zamkniecie
próby, (2) zaliczenie wszystkich wymagań dotyczących wiedzy
i umiejętności – a to może jeszcze jakiś czas trwać nawet po
zamknięciu próby. Gdyby warunkiem zamknięcia samej próby
było obok zrealizowania zadań także zaliczenie wszystkich
wymagań dot. wiedzy i umiejętności to istnieje
niebezpieczeństwo, że chłopcy mogliby się w tym czasie
koncentrować właśnie na tym, a nie na zadaniach, które mają
kształtować ich charakter i postawę. Czas próby ma być
okresem wzmożonej koncentracji chłopca na świadomej pracy
nad sobą.
Dopuszczenie
do próby
Akt
dopuszczenia do próby i jej otwarcia (wyznaczenia zadań) jest
niezasłużenie bodaj najmniej docenianym mechanizmem
oddziaływania wbudowanym w system stopni. W nowym regulaminie
ma on znaczenie kluczowe. Ogólnie, warunki dopuszczenia do
próby składają się z następujących wymagań:
-
Harcerz jest w wymaganym regulaminem wieku
(rocznikowo).
-
Według oceny drużynowego lub kapituły,
obecna postawa harcerza daje potencjalne możliwości zdobycia
stopnia w.g przewidzianych regulaminem zasad i w terminie.
-
W okresie przygotowania do próby:
-
Harcerz brał aktywny udział w pracy zastępu
i drużyny.
-
Harcerz uzyskał min. 50% zaliczeń wymaganej
wiedzy i umiejętności.
-
Harcerz zdobył min. dwie nowe sprawności o
odpowiednim poziomie trudności ( trzecia w trakcie
próby).
Punkt 3c, nie dotyczy stopnia HO i HR.
Komentarz:
1.
Wymóg osiągnięcia określonego wieku wynika wprost z założeń
przyjętych wcześniej.
2.
Ocena stopnia dojrzałości i postawy chłopca przez
drużynowego lub kapitułę (HO i HR) pełni bardzo ważną
funkcję metodyczną. Osoby odpowiedzialne za przyznanie
stopnia i jego poziom muszą posiadać instrument pełnej oceny
sylwetki harcerza, zanim dopuszczą go do próby czyli dadzą
mu
obietnicę,
że po wykonaniu zadań próby, będzie mógł otrzymać zdobywany
stopień. W praktyce rozmowa dopuszczająca winna być istotnym
momentem, kiedy dokonywać się będzie oceny poziomu
dojrzałości oraz postawy chłopca, a także porównania ich z
ideą i sylwetką stopnia.
Do
próby powinni być dopuszczani ci chłopcy, których można
scharakteryzować jako spełniających wymogi stopnia lub
bardzo do nich zbliżonych. Próba bowiem ma za zadanie
zmotywowanie chłopca do świadomej pracy nad sobą w
dziedzinach szczególnie przez niego zaniedbanych albo w
dziedzinach szczególnych jego predyspozycji (rozwój). Nie
jest to jedyny okres gdy następuje kształtowanie jego
sylwetki. Przecież wychowanie harcerskie toczy się ciągle, a
nie tylko w trakcie prób.
3. Z
wychowawczego punktu widzenia bardzo ważne są działania
podejmowane przez chłopca w okresie przygotowania do próby.
Harcerz musi mieć świadomość, że zostanie do niej
dopuszczony jeżeli będzie brał czynny udział w pracy zastępu
i drużyny ( co da drużynowemu szanse oddziaływania na niego)
oraz wykaże się indywidualnymi sukcesami w pracy nad sobą
(wymóg zdobycia sprawności i zaliczenia 50% wymagań
dotyczących wiedzy i umiejętności.
Sprawności w
zdobywaniu stopni
Istniejący w
ZHR system sprawności służący rozwijaniu indywidualnych
zainteresowań winien być wykorzystany komplementarnie. Związek
i wspieranie się obu systemów winien wyrażać się w:
-
umieszczeniu w warunkach dopuszczenia do próby wymogu
zdobycia określonej ilości sprawności o określonym poziomie
(sprawności jedno, dwu, trzy gwiazdkowe, mistrzowskie i
profesje wędrownicze);
-
zwalnianiu
z konieczności zaliczania poszczególnych wymagań stopnia w
razie posiadania odpowiednich sprawności.
-
Uwzględnieniu w programie próby indywidualnej zdobycia
wybranych przez harcerza sprawności.
Kto
przyznaje stopień?
Próby na
stopnie od młodzika do ćwika przeprowadzać powinien drużynowy
– instruktor ZHR. Jeśli drużynowy nie ma stopnia
instruktorskiego, jego bezpośredni przełożony winien wyznaczyć
instruktora-opiekuna kierującego próbami.
Próby na
stopnie HO i HR winna przeprowadzać Kapituła w składzie
przynajmniej 3 harcerzy w danym stopniu (w tym jeden
instruktor).
Kapituła HO – powoływana jest rozkazem
hufcowego (on odpowiada za poziom HO w hufcu). Kapituła może
być powołana przy hufcu, przy szczepie lub przy drużynie.
Kapituła HR –
powoływana rozkazem komendanta chorągwi (on odpowiada za
poziom HR w chorągwi). Kapituła może być powołana przy
chorągwi, przy hufcu, przy szczepie, przy drużynie.
Chorągwiana Kapituła HR winna rejestrować wszystkie Kapituły
tego stopnia i podejmować działania w celu utrzymywania
jednolitego poziomu prób w Chorągwi.
Próba
harcerza
Nie powinna
być traktowana jak kolejny stopień. Natomiast celowe jest
prowadzenie takich prób w drużynie: zgodnie z jej tradycją i
potrzebami. Próba taka winna kończyć się wręczeniem lilijki,
chusty i przyjęciem do drużyny co powinno nastąpić nie
później niż po 3 miesiącach kandydowania. W jej trakcie
wskazane jest aby chłopcy wypełnili podstawowe wymagania
dotyczące wiedzy i umiejętności harcerskich (organizacyjnych)
z zakresu młodzika ( Prawo Harcerskie, historia, symbolika,
zwyczaje, oznakowanie stopni i funkcji, musztra mundur, itp.).
Jednocześnie należy pamiętać aby okresu tego nie przeładowywać
szczególnie mocno wpajaniem wiedzy. To ma być przede wszystkim
okres fantastycznej przygody zachęcającej chłopca do
pozostania w harcerstwie (badenpowellowska przynęta na
haczyku).
Wejście do
systemu w starszym wieku
Stopnie
zdobywa się kolejno w ściśle określonych przedziałach
wiekowych. Dlatego chłopcy, którzy przychodzą do harcerstwa w
starszym wieku, zaczynają zdobywanie stopni od stopnia
(niższego – patrz tabela wiekowa) przewidzianego dla ich
poziomu wiekowego z tym, że muszą zaliczyć całą obowiązkową
wiedzę i umiejętności przewidziane dla wszystkich stopni
niższych.
Komentarz:
Za
rozwiązaniem powyższym przemawia pięć ważnych powodów:
1. Próba
postawy i charakteru musi być wyzwaniem dla chłopca
Próba
indywidualna jest i tak zawsze dostosowywana do potrzeb i
możliwości chłopca. Nie ma więc sensu męczyć kogoś kto
dołącza do harcerstwa wieku 15 lat, trzema identycznymi co
do poziomu próbami na młodzika, wywiadowcę i ćwika, ani tym
bardziej kazać mu realizować zadania wyznaczone w oparciu o
wytyczne do stopni niższych – bowiem to w niczym by go nie
rozwijało. Wystarczy jedna próba indywidualna, wyznaczona na
odpowiednim poziomie, która będzie dla niego wyzwaniem.
2. Potrzeba dobrego przygotowania się do służby w
harcerstwie
Wiedza
i umiejętności określone wymaganiach na kolejne stopnie
umożliwiają harcerzowi coraz pełniejsze uczestnictwo w życiu
harcerskim. Muszą być zatem w całości opanowane przez
każdego kto chce w tym życiu uczestniczyć na odpowiednim dla
niego poziomie.
3. Poczucie sprawiedliwości
Chłopcom bardzo trudno jest zaakceptować fakt, że będąc w
harcerstwie powiedzmy 3 lata, zdobywają ten sam stopień co
ktoś, kto jest w tym samym wieku, ale dopiero do harcerstwa
przystąpił. Konieczność zaliczenia przez niego całej wiedzy
i umiejętności na wszystkie stopnie niższe, dyskomfort ten
zmniejszają, bowiem w odczuciu chłopców, którzy patrzą na to
dość powierzchownie, to właśnie wiedza i umiejętności są
sprawą najważniejszą w stopniach. W ich odczuciu, ktoś kto
zdobywa stopień ćwika i musi zaliczyć wiedzę z młodzika,
wywiadowcy i ćwika – zdobywa trzy stopnie na raz. Instruktor
wie, że jest inaczej, bowiem umiejętności na młodzika są dla
15-latka dziecinne proste, a najważniejsze jest wyzwanie
próby charakteru i postawy.
4. Konieczność dawania dobrego przykładu przez starszych
Nie do
pomyślenia z punktu widzenia metody harcerskiej, a zwłaszcza
oddziaływania przez przykład osobisty, byłaby sytuacja, w
której ćwik, czy HO przystępujący do harcerstwa w
późniejszym wieku nie umiałby rozpalać ogniska, wyznaczać
azymutów itp. To nadszarpnęłoby zaufanie młodszych i
autorytet starszych, a w konsekwencji pogrzebało istotę
naszej metody.
5. Stopnie odzwierciedlają aktualny poziom umiejętności oraz
dojrzałości i postawy harcerza, a nie długość jego stażu w
harcerstwie
Często
wśród niedoświadczonych instruktorów pokutuje
przeświadczenie, że stopnie mają jakiś związek ze stażem w
harcerstwie. Nie ma nic bardziej błędnego. Stopnie
harcerskie to narzędzie służące do stymulowania świadomego
samorozwoju, a nie nagroda za wierność i wytrwałość. Być
może, aby w świadomości instruktorów i samych chłopców
sprawy te wyraźnie oddzielić, potrzeba jest wprowadzenia
prestiżowej odznaki za staż w harcerstwie, ale na pewno nie
mogą do tego służyć stopnie. Gdybyśmy mieli w drużynie
takiego „geniusza”, który znacznie wyprzedza rówieśników w
poziomie rozwoju i dojrzałości postawy, to nic nie stoi na
przeszkodzie, aby mógł zdobywać stopnie szybciej niż inni,
bo tylko wtedy będą dla niego wyzwaniem. Konieczność
„odbębnienia” wymaganego stażu to po prostu bariera
rozwojowa.
hm. Marek Gajdziński
hm. Tomasz Maracewicz
MAREK
GAJDZIŃSKI "SZWEJK"
Obecnie Komendant Mazowieckiej Chorągwi Harcerzy. Wcześniej –
wieloletni drużynowy 16WDH (1977-87), inicjator Unii
Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej (1980),
członek KIHAM i Ruchu (1980-89), wicenaczelnik Ruchu
Harcerstwa Rzeczypospolitej (1987-88), założyciel Polskiego
Bractwa Skautowego (1988), Członek prezydium komisji
organizacyjnej ZHR (1989), wicenaczelnik ZHR d/s harcerstwa
męskiego (1989-90). Po 10 letniej przerwie i powrocie do
Związku, przyboczny 16WDH oraz twórca i pierwszy Komendant
Główny HOPR.
Prywatnie – żonaty, dwójka dzieci (oboje w ZHR), inżynier
elektryk i przedsiębiorca.
TOMASZ MARACEWICZ
"MARABUT"
Żeglarz z
urodzenia i przekonania, ornitolog z wykształcenia, broker
ubezpieczeniowy z przypadku.
Żona
Hanna – historyk sztuki i synowie: Wiktor - zuch, Kajetan -
zuch i Ignacy – będzie zuch.
Przyrzeczenie harcerskie w 1973, drużynowy 1 WDH w Gdańsku w
latach 1978-86, KIHAM, Ruch, w
latach
1990-1993 Naczelnik Harcerzy, obecnie członek komendy
Mazowieckiej Chorągwi Harcerzy
Wszelkie artykuły komentujemy na
www.forum.zhr.pl w temacie
„Pobudka”
>>> wejdź
|