Artykuł o Prawie Harcerskim jest kontynuacja znanego już z pierwszej POBUDKI podręcznika dla drużynowych harcerzy Tomasza Maracewicza. Żeby zachować ciągłość myśli i ułatwić śledzenie tekstu tym Czytelnikom, którzy odkrywają POBUDKĘ dopiero teraz, zamieszczamy oba artykuły, z tą myślą, że jeśli nawet ktoś już przeczytał pierwszy rozdział książki, powtórzenie lektury na pewno mu nie zaszkodzi.

Redakcja

hm. Tomasz MARACEWICZ HR

Drużyna Harcerzy

Zamiast wstępu.

Po złożeniu „urzędu” Naczelnika Harcerzy (marzec 1993) wylądowałem nagle daleko poza głównym nurtem dziania się harcerstwa, dziwiąc się jeszcze ciągle próżni powstałej po tamtym zgiełku, dziwiąc się spokojowi i powstałemu nagle dystansowi do wszelkich zdarzeń, które mną w poprzednich latach pomiatały. Wtedy to zacząłem pisać książkę mającą stać się popularnym podręcznikiem dla drużynowych harcerzy. Obawiałem się jak mi pójdzie. Ale przecież obiecałem wszystkim tę książkę - przyjaciołom z GK-i, kolegom z drużyny i wreszcie sobie samemu. Nowe okoliczności, obowiązki zawodowe i inne spowodowały, że powstawać mogła ona w nielicznych przerwach mojego całkiem już cywilnego życia. Początki poszły łatwiej niż przypuszczałem. Wiedziony potrzebą przekazania obecnym i przyszłym drużynowym tego co o harcerskiej drużynie mam do powiedzenia, wykonywałem tę pracę z ogromną przyjemnością i satysfakcją. Był to pewien rodzaj spłacenia długów jakie u Harcerstwa zaciągnąłem, pewien rodzaj podzięki za to co dla mnie Harcerstwo znaczyło i znaczy, co przyniosło mi w życiu i jakim mnie ukształtowało. Z czasem było co raz trudniej, aż wreszcie praca moja utkwiła na mieliźnie. Kilka fragmentów ukazało się wprawdzie w „Instruktorze”, kilka w „Drogowskazach” – ale całość nie ujrzała światła dziennego. Pomysł, by drukować książkę w „Pobudce” w odcinkach, przywrócił mi wiarę, że praca zostanie zakończona. Ufam, iż znajdą się drużynowi, którym pomoże ona w pracy harcerskiej, że znajdą się instruktorzy, których ustrzeże ona od wielu błędów, które ja sam popełniałem. Mam taką nadzieję.

Książka ta dotyczy głównie drużyn harcerzy, tylko epizodycznie wspominając o zuchach, wędrownikach i harcerzach starszych. Próbuję w niej przedstawić szeroki wachlarz problemów dotyczących pracy drużynowego i funkcjonowania drużyny harcerskiej, starając się jak najwięcej zjawisk z dziedziny wychowania harcerskiego nazwać po imieniu, traktując czytelnika "po instruktorsku" - bez niedomówień i zbędnego udawania. Że nie napisałem o wszystkim ? Ba, różnorodność i wielorakość Harcerstwa czyni to zadanie niemożliwym ! Że wielu z Was nie zgodzi się z licznymi moimi tezami ? Ba, na tym polega wspaniałość naszego systemu wychowawczego, że daje on ogromne możliwości własnej interpretacji i indywidualnego podejścia! Jeśli naprawdę tak wiele cię do "Drużyny Harcerzy" zniechęci - napisz swoją książkę, z której ja chętnie będę się uczył.

Czym jest harcerstwo ?

W pierwszym odruchu harcerstwo jest dla mnie wspaniałym przeżyciem, taką przygodą na całe życie, wspomnieniem, braterstwem, iskrami w ognisku. Jest czymś co stworzyło mnie takim człowiekiem jakim jestem, jest wreszcie sposobem na życie, sposobem patrzenia na świat. Mówiliśmy kiedyś, że trzeba umieć "myśleć harcerstwem" - oznaczało to pewien rodzaj kultury, pewną filozofię. Tak, to jest właśnie harcerstwo. Dla mnie. I wielu pewnie jeszcze na to pytanie odpowie podobnie jak ja. Wplatając w swoją wypowiedź wspomnienia, emocje i marzenia. Życzę wam wszystkim takiego właśnie harcerstwa.

Zakładając jednak, że zwracam się do przyszłych i obecnych instruktorów pozwolę sobie odrzucić te emocje i przez czas jakiś popatrzeć na harcerstwo "od kuchni" używając słownictwa tyleż fachowego co bezdusznego - tak będzie nam prościej porozumieć się próbując dotknąć sedna. Przepraszam równocześnie za pewną podręcznikowość ,ale do diabła, ta książka ma być właśnie podręcznikiem dlatego nie dziwcie się.

System wychowawczy mający przyczyniać się do rozwoju młodych ludzi w taki sposób, by w pełni mogli oni wykorzystać wszystkie swoje możliwości zarówno dla siebie, jak i dla wspólnot, których są członkami: rodziny, stowarzyszeń, osiedla, miasta, Polski. W takim założeniu ten system wychowawczy powstał i taką rolę pełnił od swoich początków, aż do dzisiaj. Jest to oczywiście jeden z wielu systemów wychowawczych jakie na świecie można znaleźć. Mają takie systemy szkolnictwa różnych krajów, mają takie systemy przeróżne organizacje wyznaniowe i społeczne. Charakterystycznymi cechami, które wyróżniają system harcerski spośród wielu innych jest przede wszystkim:

a) ściśle sprecyzowany ideał wychowawczy - zapisany w Prawie Harcerskim;

b) spójna, oryginalna i niepowtarzalna metoda - czyli metoda harcerska;

c) charakterystyczny program - ujęto go kiedyś lapidarnie: "braterstwo w służbie i świeże powietrze".

Ujmując "harcerstwo" najprościej można przedstawić je w postaci schematu. Schematu, który w różnych wersjach i "rozwinięciach" towarzyszyć nam będzie w toku lektury tej książki:

Z prostej interpretacji powyższego schematu powstaje taka oto definicja: harcerstwo jest systemem wychowawczym, który oddziaływując na chłopca zmierza do osiągnięcia przez niego postaw i osobowości opisanych w IDEALE WYCHOWAWCZYM. No cóż, trochę to drętwe. O wiele zgrabniej, lapidarniej i pełniej sformułował to sam Wielki Mistrz skautingu - lord Baden-Powell:

"Skauting (harcerstwo) jest grą dla chłopców pod przewodnictwem chłopców, w której starsi bracia stwarzają młodszym zdrowe otoczenie i zachęcają do zdrowych zajęć, ułatwiających wyrobienie w sobie cnót obywatelskich."

Trochę staroświecko ? Ale za to jak trafnie !

Prawo Harcerskie

Prawo Harcerskie jest fundamentem, który sprawia, że harcerstwo jest harcerstwem. Jego treść nakreśla ideał, do którego w pracy wychowawczej chcemy dążyć, jego charakter - oddaje klimat, oddaje atmosferę harcerskiego myślenia. Prawzorem Prawa Harcerskiego było prawo skautowe sformułowane w 1907 roku przez Baden-Powella, potem w dwudziestoleciu międzywojennym Prawo to ulegało wielu zmianom przybierając ostateczną wersję w roku 1932. Być może, gdyby nie wojna Prawo to było by jeszcze wielokrotnie z obowiązującym skutkiem poprawiane i uaktualniane. Losy powojennego harcerstwa spowodowały, iż mimo nowych jego redakcji powstałych w ZHP po roku 1945, większość harcerskich niezależnych ruchów i organizacji zrodzonych po Sierpniu`80 wróciła do wersji z roku 1932 i jak dotąd nie podjęła inicjatywy dalszej pracy nad Prawem.  

Dlaczego ? Wiele jest w tej kwestii zdań - ja przytoczę tylko jedno, wypowiedziane w gawędzie w dniu 19 grudnia 1982 r. przez druha hm Stanisława Broniewskiego "Orszę", Naczelnika Szarych Szeregów:

"...Dlaczego ja na tym 1932 roku kończę mówić o Prawie, dlaczego to traktuję jako dojście do najpełniejszego udoskonalenia ? ... A to dla trzech powodów, które proszę znowu zrozumieć, od których tak mi trudno ustąpić. Mianowicie:

Pierwsze:

to Prawo sprawdziło się, ten tekst sprawdził się, on dał takich ludzi, jacy byli. A ja nie będę w tej chwili szukał legitymacji; legitymacje są w książkach, historii, faktach; i tu się wstydzić tego nie trzeba. A więc sprawdziło się - to pierwsze.

Drugie:

to cichszym głosem trzeba powiedzieć - uświęciło się. Uświęciło się, bo Prawo i takie Przyrzeczenie mieli w sercu ci, którzy szli na śmierć. ... Uświęciło się - takiego się nie zmienia !

Trzecie:

no to prostsze już, i krótko: takie było i takie nam odebrano. A takie było ...".

Prawo Harcerskie stanowi więc drogowskaz dla wychowawcy, mający wyznaczać kierunki jego pracy nad własnym i wychowanków charakterem. Treści zawarte w tekście Prawa zawierają w sobie najważniejsze zasady wychowania harcerskiego i skautowego: nakaz spełniania obowiązku wobec Boga, obowiązku wobec bliźnich i wreszcie obowiązku wobec samego siebie. Nie tylko treść i przesłanie jakie niesie Prawo jest w nim istotna. Również forma i sposób "korzystania" z Prawa Harcerskiego przez instruktorów czyni zeń znakomite narzędzie metodyczne. Będzie o tym w dalszej części książki. A poniżej: uzupełnienie naszego schematu: 

Jeszcze o Harcerskim Przyrzeczeniu. W sposób szczególny harcerska idea i metoda wychowawcza znajdują odzwierciedlenie w Harcerskim Przyrzeczeniu. Rota Przyrzeczenia rozpoczynająca się od słów „Mam szczerą wolę … „ wskazuje na personalistyczny charakter Harcerstwa. Podkreśla wolność, godność i rangę osoby jako dziecka bożego, obdarzonego wolną wolą, a nakaz pełnienia służby „całym życiem”, warunkuje istnieniem płynącej z wnętrza człowieka, szczerej woli. Nie jest przysięgą do „grobowej deski” ale postanowieniem, że póki będzie we mnie wola noszenia miana harcerza, póty całe swoje młode, a potem i dojrzałe życie, poświęcę służbie: Bogu, Polsce i bliźnim.

Na koniec tylko o komentarzach. Otóż w historii swej Prawo Harcerskie obrosło całą masą komentarzy, tj. prób aktualizacji, uściślenia i przełożenia na język codziennej praktyki. Właściwie każdy instruktor na własny użytek winien sobie sam taki komentarz stworzyć: choćby i po to by lepiej zgłębić i zrozumieć istotę Prawa Harcerskiego. W tym miejscu podsuwam do przejrzenia komentarz do Prawa, który powstał w wyniku obrad prowadzonego przeze mnie I Zjazdu Programowo-Metodycznego Organizacji Harcerzy ZHR, w listopadzie 1991 r. w Wesołej pod Warszawą.

Komentarz do Prawa Harcerskiego dla instruktorów.

1. Harcerz służy Bogu i Polsce, i sumiennie spełnia swoje obowiązki.

Służba   to   działanie   pożyteczne   i   bezinteresowne  czyli podejmowane nie dla osiągnięcia korzyści materialnych czy innych (np. uzyskanie  rozgłosu).  Jest  to  także  działanie świadome i dobrowolne,  tak  więc  każdy  harcerz  powinien  zwracać  uwagę natworzenie motywacji swojej służby. Wychowawcy natomiast, winni pamiętać,   że   świadomość   służby  wykształca  się  stopniowo w  zależności  od  wieku  i poziomu dojrzałości harcerza. Służba jest  ważnym  narzędziem  wychowawczym,  należy przeprowadzać ją w   sposób    atrakcyjny,  tzn.  taki,  który  zainteresuje  jej uczestników,  realizatorów.  Służbę winno się prowadzić w sposób mądry  i  sensowny,  w  zależności  od  potrzeb  społeczeństwa i możliwości   harcerzy   tak,  by  nie  zmarnować  ich  zapału  i zaufania społecznego. Pewną  odmianą służby jest służba Bogu. Twórca skauting R. Baden Powell  oparł  swoją  metodę  wychowania  jednoznacznie i bardzo mocno  o  religię.  Stanowisko  ruchu skautowego wobec niej było wielokrotnie akcentowane i podkreślane, a mówiło, że każdy skaut powinien szukać Boga w swoim życiu, należeć do jakiegoś wyznania religijnego  i  brać  udział  w  jego  obrzędach. Według R.Baden Powella każdy system wychowawczy musi uwzględniać istnienie Boga i do niego się odnosić. Obok potwierdzenia sensu życia i nadania wartości  istniejącym  normom  moralnym  religia pomaga odróżnić dobro   od   zła  i  jest  gwarantem  uczciwości  i  rzetelności człowieka.  Ponadto  dziś  potrzebna, aby każdy wierzący spotkał Boga  nie  jako  zbiór  zasad  postępowania, ale osobowego Boga, żywego,  pełnego  mocy  i  władcę całego świata. Nie można uczyć doktryny,  filozofii,  czy  zasad  życia  chrześcijańskiego  bez indywidualnego  poznania  Boga,  Boga  Osobę, Boga, który czuje, Boga,  który  żyje,  wreszcie  Boga,  który  kocha  i  chce  być kochanym.   Kontakt  personalny  wprowadza  ludzi  wierzących  w przedziwną   relację  z  Bogiem,  relację  miłości, miłości  jako jedynej   drogi   wypełniania   prawa,  miłości,  która  pozwala wypełniać   Jego   wolę.   ZHR   świadomie  akcentuje  znaczenie wychowania  religijnego w odniesieniu do ludzi wierzących, które ma  fundamentalne znaczenie w wychowaniu i powinno znaleźć swoje praktyczne    ujęcie   w   programie   i   metodyce   wychowania harcerskiego.  Należy  pamiętać, że służba Bogu wyraża się także w dobrych czynach świadczonych bliźnim. Harcerz  jest  obywatelem Polski i jest z tego dumny. W sytuacji nadużywania    i    co    za   tym   idzie   pewnej   dewaluacji pojęcia patriotyzmu oraz związanym z tym kryzysem moralnym ogółu społeczeństwa,   harcerstwo   winno   przełamywać   schematyczne formy  wychowania patriotycznego i poszukiwać nowych. Patriotyzm (umiłowanie      Ojczyzny)     należy     realizować     poprzez działania  praktyczne,  obejmujące  nasz  stosunek  do  tradycji kulturowej  czyli:  postrzeganie  i reagowanie na potrzeby kraju oraz bezpośredniego otoczenia oraz realizację Prawa Harcerskiego jako      najlepszą      służbę,     a     także     rzetelność, gospodarność, uczciwość,   tolerancję,   etos  pracy,  umacnianie rodziny,   uprawianie  sportu,  dbałość  o  zdrowie  fizyczne  i moralne, wolność od wszelkich nałogów. Są  to  najważniejsze  wartości  potrzebne  w  pełnieniu  służby Polsce.  Harcerz  powinien,  stosownie  do potrzeb i możliwości, sam wypracować w sobie hierarchię wartości przez co uczyni swoją służbę  mądrzejszą  i  skuteczniejszą.  Pełnienie  służby Polsce nie oznacza  izolowania  Jej  i  niechęci  wobec  innych narodów. Przeciwnie,  współpraca z innymi nacjami daje możliwość poznania ich  dorobku  i  porównania  z  własnym oraz pozwala przekazać i poznać     osiągnięcia     Polski.    Taka    postawa    nabiera szczególnego  znaczenia w stosunkach z mniejszościami narodowymi zamieszkującymi  nasz  kraj,  powinna  ona umożliwić przełamanie bariery niechęci i poczucia krzywdy. ZHR jest organizacją dążącą do   integracji   obywateli   Rzeczypospolitej   z   zachowaniem i  poszanowaniem  tożsamości  narodowej.  W  kontaktach z innymi nacjami  i  organizacjami  skautowymi  wyzbywamy  się kompleksów bycia "czymś gorszym", ale też unikamy prowadzącego do szowinizmu poczucia wyższości.

2. Na słowie harcerza polegaj jak na Zawiszy.

Człowiek   sumienny   jest   punktualny,   słowny,  obowiązkowy, rzetelny,  odpowiedzialny  w  słowach  i  czynach. Istnieje duża potrzeba   położenia   nacisku  na  egzekwowanie  sumienności  i tworzenie  jej  atmosfery,  między  innymi  w  życiu harcerskim, ponieważ   sumienność   stanowi   niezbędny  czynnik  realizacji wszelkich działań: harcerskich i pozaharcerskich. Słowność  jest  jednym z elementów sumienności, ale sama w sobie posiada    niezwykle   istotne   znaczenie   gdyż   świadczy   o wiarygodności  harcerza.  Słowność  właśnie  potwierdza zgodność słów z czynami i jest miarą poczucia honoru harcerza.

3. Harcerz jest pożyteczny, niesie chętnie pomoc bliźnim.

Bliźnim  jest  każdy człowiek, niezależnie od wieku, pochodzenia społecznego,    rasy    czy    narodowości.   Harcerz   powinien akceptować    istnienie    drugiego   człowieka,   okazywać   mu wyrozumiałość,  i  nigdy  nie być obojętnym na ludzką niedolę. W stosunkach   międzyludzkich  wybacza  krzywdy  wyrządzane  przez innych,  pierwszy  wyciąga  rękę  do  bliźniego.  Pomaga  zawsze każdemu  człowiekowi potrzebującemu wsparcia. W życiu społecznym kieruje  się  zasadą  solidarności,  którą  propaguje  jak swego rodzaju  antidotum  na  zakorzenioną  w  świadomości  niektórych potrzebę  walki  klas.  Istnieją  zjawiska,  które często dzielą i  przeciwstawiają  ludzi  np.  różnice  majątkowe,  wychowania, wykształcenia,   odmienność   poglądów,   wyglądu,   zachowania, inny stosunek do religii itp. Harcerz powinien umieć rozpoznawać te zjawiska i kształtować w sobie ducha tolerancji.

4.  Harcerz  w  każdym widzi bliźniego, a za brata uważa każdego innego harcerza.

Harcerz  w  każdym  widzi  bliźniego  i  nie  czyni  tu  żadnych wyjątków,   zarówno   w   życiu  osobistym,  społecznym,  jak  i kontaktach  z  innymi  nacjami.  Odrzuca  walkę klasową, rasizm, szowinizm  i  antysemityzm, traktując je jako skrajności służące do  dzielenia  i przeciwstawiania sobie ludzi. Szuka tego co ich łączy, a nie dzieli. Braterstwo  to wyższy poziom stosunku do bliźniego, a jego cechą charakterystyczną     jest     gotowość     niesienia    pomocy. Braterstwo  międzyludzkie  wynika  z więzów krwi, a harcerskie z więzów   idei.   Harcerzom   towarzyszy  świadomość  szczególnej wspólnoty,  toteż  wzajemna  pomoc  jest tu nakazem. Za harcerzy uznajemy  wszystkich,  którzy stosują w życiu normy postępowania wyrażone  w  Prawie  Harcerskim (lub przynajmniej starają się je wypełniać).  Nie możemy uznawać za harcerzy tych, którzy uparcie i świadomie nie stosują się do zasad etyki harcerskiej, mimo, że noszą  mundur. Braterstwo odrzuca przyjmowanie postawy wyższości wobec   harcerzy   z   innej   drużyny,  chorągwi  czy  wreszcie organizacji.  Braterstwo czerpie swoje treści z chrześcijańskiej idei  miłości  bliźniego,  która  bardzo mocno podkreśla godność człowieka i znaczenie więzi międzyludzkich.

5. Harcerz postępuje po rycersku.

Rycerskość  to obok prawości i sprawiedliwość - przede wszystkim dzielność,  którą  uznać należy za potrzebę naszych czasów. Cecha ta  jest miarą charakteru człowieka, skierowaną na kształtowanie ego  i  znajduje  odbicie  w  większości  cech  jego charakteru. Dzielność  jest  umiejętnością  przełamywania własnych słabości, zmagania  się  z  sobą.  Dzielność  stymuluje  rozwój, ale i sama rozwija  się  poprzez  odwagę,  dobrze  pojętą  pewność  siebie, zaradność, aktywność, służbę, gospodarność.

6. Harcerz miłuje przyrodę i stara się ją poznać.

Punkt  ten  szczególnie łączy się z harcerzem - stereotypowo już nazwanym  "przyjacielem  przyrody".  Czy  rzeczywiście  tak jest ?Obecna sytuacja na świecie zmusza do szerszego nieco spojrzenia na    ten   punkt.   Poziom   dzisiejszej   wiedzy   doprowadził do  pełniejszego  niż  kiedykolwiek  poznania  relacji  i  więzi człowieka  z  Naturą.  Dzisiaj  znanych  jest  wiele praw, zasad rządzących  przyrodą,  i  w konsekwencji - ludźmi. Człowiek stał się    świadomy   wielorakich   wpływów   Natury   na   zdrowie, samopoczucie, nastroje  itd.  -  czyli  na całe jego życie. W tej sytuacji  wydaje  się koniecznym takie kształtowanie "harcerza - przyjaciela  przyrody",  aby  obejmował  on  całość  zagadnienia związków   człowieka  z  Naturą,  a  jeżeli  nie  obejmował,  to przynajmniej  był  świadom  ich  istnienia  i  ważności. Każe to harcerzowi   dogłębnie   poznawać   świat   przyrody  od  strony biologicznej  i  ekologicznej.  Wiedza  o zagrożeniach zdrowia i życia  własnego  organizmu,  innych  ludzi,  jak  też pozostałej przyrody, pomoże sprostać temu zadaniu. Ważną  sprawą  jest  odpowiednia  propaganda tego problemu wśród reszty     społeczeństwa.     Będąc     świadomymi    możliwości zagłady    środowiska    w    wypadku    nieprzemyślanych   bądź nieprawidłowych   decyzji,   harcerze   końca   XX  wieku  muszą przyczyniać  się do szeroko pojętej edukacji społeczeństwa w tym zakresie.  Muszą  podejmować  próby  przełamania  wielu utartych schematów  przez akcje propagandowe oraz rozwijania praktycznych zasad ekologii np. inicjowanie segregacji odpadów. Tylko w pełni świadomy  harcerz, poznający w sposób profesjonalny jej tajemnicę i  piękno,  umiejący dostrzec niebezpieczeństwa jej grożące i do nich nie dopuścić, może w obecnej dobie nosić miano harcerza. Przyjęcie takiej interpretacji harcerskości powoduje konieczność podkreślania   wagi   edukacji  ekologiczno-przyrodniczej  wśród innych  dziedzin  programu  harcerstwa.  Sama  wiedza jednak nie wystarczy.   Harcerz  winien  budować  w  sobie  poczucie  więzi z  przyrodą,  a to oznacza nie tylko znajomość lasu i jego praw, to  również  wiedza  o  samym  sobie  i  o  tym  co  człowieka z przyrodą  łączy.  Poczucie  więzi to ciągłe poszukiwanie swojego miejsca   w   ekosystemie   świata.   Więź   tę  należy  budować poprzez puszczaństwo,  poprzez uczestniczenie w życiu przyrody. Tam właśnie, gdzie życie to czuć - w środku puszczy.

7.  Harcerz  jest  karny  i posłuszny rodzicom i wszystkim swoim przełożonym.

Dzisiaj  za  karność  uważać  należy  świadome  podporządkowanie rodzicom,  przełożonym,  regulaminom  i rozkazom. Harcerz karny, to  człowiek  cechujący się zdyscyplinowaniem, lojalnością wobec przełożonych,   działający  w  sposób  uporządkowany,  człowiek, który  przez  samodyscyplinę osiąga zrozumienie podporządkowania się    komuś    lub   czemuś   (rodzicom,   przełożonym,   dobru wspólnemu, wyższym  wartościom).  Równocześnie  nie  może karność polegać  na  ślepym posłuszeństwie wobec przełożonych, co należy rozumieć  w  ten  sposób,  że  przełożony nie może wykorzystywać swojej  pozycji  do "przekonywania na siłę" podwładnego o swojej racji   -karność   nie   może   być   narzędziem  do  niszczenia indywidualności,  samodzielności  i twórczego myślenia harcerza, powinna  natomiast  odnosić  się do działania, ponieważ zwiększa jego   skuteczność.  Andrzej  Małkowski  powiedział  kiedyś,  że harcerze  powinni  być "swobodni w myśleniu, karni w działaniu". Karność   można   podzielić  na  zewnętrzną  -  czyli  wszystkie formy    regulaminowe,    zwyczajowe   itp.   oraz   wewnętrzną: samodyscyplina,   świadomość   konieczności  posłuszeństwa  itp. Harcerstwo   powinno  dążyć  do  wyrobienia  w  każdym  harcerzu karności  wewnętrznej  -  temu  służy  karność zewnętrzna, która powinna  być  ograniczona  proporcjonalnie  do  wzrostu  poziomu wyrobienia harcerskiego, wieku i oczywiście karności wewnętrznej harcerza.   Dzisiejsza  sytuacja  wymaga  od  harcerstwa  raczej odrzucenia  dość  wygodnych  i  łatwych  w użyciu "wojskówek", a przejściu   do  trudniejszej, ale  za  to  niewątpliwie  o  wiele bardziej   mądrej   i   skutecznej   metody  "rozumnego  dialogu przełożony-podwładny",  przy  zachowaniu oczywiście podstawowych choćby  zasad  posłuszeństwa  i karności. W dzisiejszej sytuacji naszemu   Związkowi,   rodzinom,  krajowi  potrzebni  są  ludzie zdyscyplinowani  raczej samodyscypliną niż ślepym posłuszeństwem i  strachem,  którzy  jednocześnie są przyzwyczajania do własnej inicjatywy,  samodzielności,  niezależności,  czego  nie  da się osiągnąć przez skrępowanie ich bezmyślną dyscypliną zewnętrzną.

8. Harcerz jest pogodny.

Punkt niniejszy jest, wbrew pozorom, bardzo ważnym punktem Prawa Harcerskiego i w jego interpretacji nie można lekceważyć treści, które  w  sobie  kryje. Po głębszym zastanowieniu można dojść do wniosku,  że  pogodny nastrój jest podstawą do działania i życia każdego człowieka. Pogoda ducha, jego równowaga, budzi optymizm, wiarę  w  siebie  i  radość  życia,  energię  do  jego głębszego przeżywania.   Umysł   pogodny,   radosny,  nie  może  wytwarzać negatywnych  myśli i planów. Brak optymizmu prowadzi do negacji, zwątpienia,  a  więc  załamania  się wiary w siebie, to zaś może skończyć się ruiną samego człowieka. Z tego powodu należy dbać o to,  aby  utrzymywać  siebie (przede wszystkim) i innych ludzi w radości  życia  i pogodzie ducha - tym pozytywnymi pożądanym dla nas   wszystkich   stanie.   Trzeba  też  pamiętać  o  osobistym przykładzie.  Jest to bardzo ważne - pogoda ducha jednostki jest zaraźliwa  i  pozytywnie oddziaływuje na grupę, ale równie mocno oddziaływuje przykład odwrotny - braku pogody i radości. Pogodni harcerze tworzą pogodną drużynę. Znane jest z socjologii pojęcie facylitacji  społecznej,  czyli  potęgowania się pewnych zjawisk prezentowanych  przez  jednostki  w  momencie  gdy zaczynają one tworzyć grupę. Taką samą sytuację może tworzyć drużyna harcerska -  tu  wyłania  się  szczególnie  ważne zadanie drużynowego jako "zaraziciela"  optymizmem  i  radością.  Jeżeli  chcemy zmieniać świat  na  lepszy  musimy  być  pogodni  - jeżeli muzyka łagodzi obyczaje,  to pogodny nastrój jest jak oliwa rozlana na sztormowe fale naszej burzliwej codzienności.

9. Harcerz jest oszczędny i ofiarny.

W   dzisiejszej  sytuacji  naszego  kraju  punkt  ten  musi  być rozumiany  i  interpretowany  w  sposób  inny  niż działo się to dotychczas.  W  momencie,  gdy  nasza gospodarka wkracza na nowe drogi,  drogi,  które zdają się gwarantować rozwój Polski (na co wskazuje  sytuacja  w  krajach  o  takiej  gospodarce)  harcerze powinni,   jako   ta  część  społeczeństwa,  która  rości  sobie pretensje   do   tytułu   postępowej,   awangardowej,  rozpocząć działania,   które   doprowadzą   do  ukształtowania  dojrzałych gospodarzy  przyszłej  Polski. Dzisiaj  punkt niniejszy zdaje się mówić  nie  tylko:  harcerz  oszczędny  i ofiarny, ale także, że harcerz   to  aktywny  i  ambitny  człowiek,  szukający  swojego miejsca,  zdobywający wiedzę, doświadczenie, umiejętności, które pozwolą  mu być później fachowcem w swojej dziedzinie. Wymaga to od  harcerstwa  odrzucenia niechęci do takich pojęć jak ambicja, inicjatywa,  pracowitość, oszczędność,  które  w minionych latach bardzo  skutecznie  pozbawiane  były  swojej  pozytywnej treści, stawały  się  wręcz  wadami, czymś  czego  należało się wstydzić. Dzisiaj  trzeba  to  zmieniać,  póki  jeszcze nie jest za późno. Dzisiejszy  harcerz  w  świetle  dziewiątego punktu powinien być typem  zbliżonym  do  typu  dominującego  na  świecie: człowieka odważnego,   wykształconego, pewnego  siebie,  nie  bojącego  się zaryzykować,   ale   jednocześnie  oszczędnego  i  wyciągającego wnioski,   i   doświadczenia   z   każdego  swojego  posunięcia. Równocześnie  należy dbać, by nie dopuścić do ukształtowania się cech   będących   zaprzeczeniem  harcerskości  -  nieuczciwości, cwaniactwa,  uczynienia  z przedsiębiorczości celu, a nie środka do pełniejszego życia.

10.  Harcerz  jest  czysty  w myśli, mowie i uczynkach, nie pali tytoniu, nie pije napojów alkoholowych.

Wartości  takie  jak czystość, wstrzemięźliwość, abstynencja czy dbałość  o zdrowie stanowią niezwykle ważny element harcerskiego etosu  i chrześcijańskiej koncepcji człowieka. Czystość w myśli, mowie  i  uczynkach  zakłada  podporządkowanie  sfery  zmysłów i namiętności,  rozumowi  i  woli,  nawet  za cenę trudnych zmagań wewnętrznych.  W  ten  sposób powstaje postawa wstrzemięźliwości jako  forma  pracy nad sobą, która kształtuje silną wolę, ta zaś pozwoli  prowadzić  życie  zgodnie  z  nakazami rozumu i uniknąć potencjalnych   zagrożeń   (videomania, choroba   komputerowa, alkoholizm, rozpusta i inne nałogi). Wstrzemięźliwość   i samoopanowanie  są  pozytywnym  środkiem  wychowawczym budującym osobowość  harcerza.  Ważne  jest  aby  harcerz  posiadał  jasno sprecyzowane    poglądy    w    dziedzinie   etyki seksualnej, ukształtowane  w  świetle  chrześcijańskiej  wizji  czystości  i wstrzemięźliwości.  Obecny czas niesie szereg zagrożeń ze strony nałogów  dla  jednostek,  rodzin  i całego społeczeństwa, dlatego abstynencja  od  alkoholu,  tytoniu  i narkotyków jest niezwykle potrzebna  zarówno  w  wymiarze  indywidualnym jak i społecznym. Kształtuje  silną  wolę  harcerza,  chroni jego zdrowie, a także pozytywnie  oddziaływuje  na  środowisko  nieharcerskie. Zdrowie fizyczne  i  psychiczne to dar, którego nie wolno zmarnować. Nie jest przypadkiem, że św. Paweł mierzył miłość małżeńską miłością i   szacunkiem  do  własnego  ciała.  Wypływa  stąd  konieczność pielęgnacji   ciała  w  myśl  przyjętych  zasad  higieny.  Młody człowiek  nie  powinien  szafować  zdrowiem  własnym  ani swoich kolegów, czy podwładnych lecz troszczyć się o nie.

Uczestnicy Zjazdu Programowo-Metodycznego

(red. Marek Wierzbicki)

hm. Tomasz Maracewicz

TOMASZ MARACEWICZ "MARABUT"
Żeglarz z urodzenia i przekonania, ornitolog z wykształcenia, broker ubezpieczeniowy z przypadku.

Żona Hanna – historyk sztuki i synowie: Wiktor - zuch, Kajetan - zuch i Ignacy – będzie zuch.

Przyrzeczenie harcerskie w 1973, drużynowy 1 WDH w Gdańsku w latach 1978-86, KIHAM, Ruch, w

latach 1990-1993 Naczelnik Harcerzy, obecnie członek komendy Mazowieckiej Chorągwi Harcerzy