Ks. hm. Dr
Krzysztof BOJKO HR
Sprawności religijne w ZHR.
Czym jest religijność w naszej organizacji? Odpowiedź na to
pytanie daje możliwość sprecyzowania czym są sprawności
religijne i jakiej sfery życia dotyczą. Religia to relacja
jaka zachodzi między człowiekiem a Bogiem. Bóg objawia
siebie poprzez Objawienie – naturalne i nadprzyrodzone.
Człowiek odpowiada na to Objawienie swoją wiarą. Różne mamy
formy Objawienia się Boga, różna też jest odpowiedź, jaką
jest wiara. Można zatem sprecyzować religię do określonego
systemu religijnego, gdzie jednoznaczne jest Objawienie i
jednoznaczna jest wiara człowieka. Mówimy tu więc o
Chrześcijaństwie, które posiada jasno określone Objawienie –
naturalne (dostępne każdemu człowiekowi – poprzez kosmos i
sumienie) oraz nadprzyrodzone (historyczne – objawione na
Synaju i poprzez osobę Jezusa Chrystusa a także
eschatyczne).Odpowiedź na to Objawienie zawiera się w
sprecyzowanej postawie wiary, kierującej się systemem
wartości określonym przez Jezusa Chrystusa i interpretacji
Prawd Objawionych zawartych jednoznacznie w dogmatach
(wielość interpretacji prawd Objawionych wyraża się w
wielości wyznań chrześcijańskich).
To wprowadzenie konieczne było
abyśmy umieli znaleźć się w sferze religijnej, jaką
przyjmujemy w naszej organizacji. Już tutaj jasno możemy
określić, że chodzi nam o religijność chrześcijańską. Nie ma
zatem miejsca w ZHR-ze na religijność islamską,
judaistyczną, a tym bardziej religijność hinduistyczną,
taoistyczną, szintoistyczną bądź też sytuacji, gdy w ogóle
odrzucamy jakąkolwiek religijność. Jeżeli zatem mówimy o
sprawnościach religijnych to mogą one dotyczyć jedynie
religijności chrześcijańskiej.
Pojawia się tu jednak problem
określenia miejsca religijności w życiu Chrześcijanina. Czym
jest ta sfera życia, która odnosi się w swoich relacjach do
Boga.? Niektórzy traktowaliby ją jako odizolowaną od
wszystkiego innego sferę życia człowieka chętnie wpychając
ją w prywatność. Traktowanie religijności jako osobnej
szuflady, która zamyka się gdy trzeba zająć się czymś innym,
gdy trzeba poradzić sobie z problemami życiowymi jest jednak
nie do przyjęcia. Tego typu poglądy sprzeczne są z
nauczaniem Chrystusa, który jako istotę wiary
Chrześcijańskiej zakłada świadectwo życiem. Religijność
zatem to nie odrębna sfera życia ale świadomość obecności
Boga we wszystkich sferach życia ludzkiego. Ona przenika
całą nasza egzystencję.
Jeżeli tak jest to pojawia się
problem, czy możliwe jest wyodrębnienie sfery religijnej
spośród innych płaszczyzn ludzkiego życia? Można by
odpowiedzieć przewrotnie – i tak, i nie. Trzeba by jednak
spojrzeć na człowieka w całości jego osobowości. Podstawą
jego funkcjonowania jest sfera wegetatywna. Potem dochodzą
instynkty i emocje. Następnie pojawia się sfera życia
intelektualnego i moralnego. A nad nimi wszystkimi
funkcjonuje duchowość, czyli świadomość istnienia człowieka
w perspektywie nieskończoności Boga. Sfera duchowa –
religijna przenika moralność i intelekt dając człowiekowi
niejako zrozumienie najgłębszych motywów jego rozwoju.
Dosięga także emocji, instynktów i sprawności fizycznej
właściwie określając system zasad jakim powinny być
podporządkowane. Jeżeli w ten sposób spojrzymy na
religijność człowieka to moglibyśmy stwierdzić, że we
wszystkich elementach rozwoju osoby ludzkiej, we wszystkim
co dotyczy jego wychowania odnajdujemy wymiar duchowy będący
najgłębszym motywem jego dążenia do doskonałości, a
ostatecznie do świętości.
W tym momencie można by
stwierdzić, że sprawności religijne są niepotrzebne, gdyż w
każdym wymaganiu na stopień, w każdej sprawności harcerskiej
rozwijającej sprawność fizyczna, intelektualną czy moralną
zawarta jest religijność. To prawda ale możemy tu
jednocześnie stwierdzić, że jeżeli chcemy mimo wszystko
stworzyć sprawności religijne w organizacji to tym bardziej
nie możemy je odizolowywać od pozostałych sfer rozwoju
osobowości, ale właśnie w tych sprawnościach musza się one
znaleźć. System sprawności religijnych musi więc obejmować
swoim zakresem nie tylko wymiar duchowy rozwoju osobowości –
świadomość kontaktu z nadprzyrodzonym Bogiem – ale musi w
sobie zawrzeć wymagania dotyczące sfery moralnej,
intelektualnej a nawet emocjonalnej i sprawności fizycznej.
Religijność człowieka z jednej
strony wyrasta niejako z całości jego egzystencji (profanum),
z drugiej jednak jest łaską, darem Boga czyli doświadczeniem
tego co święte, nieskończone, nadprzyrodzone (sacrum).
Sprawność religijna zatem staje na styku tych dwóch relacji
wertykalnych (Bóg-człowiek, człowiek-Bóg). Musi także
uwzględnić w sobie wymiar horyzontalny ludzkiej egzystencji
– relację do świata i do wspólnoty wierzących w Chrystusa –
Kościoła. Czy jest możliwe stworzenie takiego systemu
sprawności?
Próbowano już coś takiego robić w
przeszłości. Nawet tej bardzo odległej, bo jeszcze przed II
wojną światową. Nie było jednak określonych reguł, które by
porządkowały te sprawności zarówno gdy chodzi o ich
wewnętrzną zgodność z systemem wychowawczym jaki
reprezentuje ruch harcerski jak też i zgodność zewnętrzną,
gdy chodzi o uporządkowanie ich względem siebie. Taki system
sprawności jest jednak, jak się okazuje, bardzo potrzebny.
Odczuwamy dotkliwy brak takich sprawności. Trzeba oczywiście
korzystać z dawnych doświadczeń ale też trzeba sobie
uzmysłowić, że nie można nam tylko na nich bazować. Wydaje
się, że konieczne jest stworzenie nowego, autorskiego
systemu sprawności religijnych, któryby zawierał w sobie to
co zgodne jest z Zarysem Programu Wychowawczego ZHR.
Podstawą tego Zarysu jak wiadomo jest Personalizm
Chrześcijański a zatem i sprawności muszą stanowić element
takiego systemu wychowawczego, który w ten personalizm się
wpisuje. Sprawności religijne, zresztą tak jak wszystkie
sprawności harcerskie, muszą być zgodne z zasadami metody
harcerskiej ( wszechstronność, pośredniość, pozytywność,
stopniowość, wzajemność oddziaływania wychowawczego).
Jeżeli zatem bierzemy pod uwagę
tak pierwszy element wychowania (personalizm) jak i drugi
(metoda harcerska) to tworzy się nam jasno sprecyzowany
system sprawności religijnych, który musi podlegać tym
uwarunkowaniom.
1.
Personalizm Chrześcijański:
W każdej sprawności religijnej
musi znaleźć się to wszystko co buduje ludzką osobę w
perspektywie osoby Jezusa Chrystusa. Sprawność musi zatem
zawierać w sobie:
a) sferę duchową –
wymagania kształtujące relację z Bogiem, rozwijające
postawę wiary spełnianą poprzez określone praktyki
religijne; postawa apostolska – świadectwo wiary.
b) sferę moralną –
wymagania stawiające zadania budowania postawy moralnej
– cnoty będące wzorem dla innych, będące także podstawą
świadectwa wiary chrześcijańskiej.
c) sferę intelektualną –
wymagania dotyczące wiedzy religijnej, poszerzenia
informacji o wierze w określonym przez sprawność
zakresie.
d) sferę emocjonalną –
przeżyciową – wymagania dające okazję do przeżycia
różnych odczuć, które wiążą się z wiarą. Doświadczenie
atmosfery i emocji w wymiarze indywidualnym i
wspólnotowym.
e) sfera fizyczna –
wymagania powodujące określony wysiłek, trudność, który
jest konieczny aby tę sprawność zdobyć.
2.
Metoda harcerska:
W każdej sprawności religijnej
muszą zostać zachowane elementy metody harcerskiej, aby
sprawność pozostała sprawnością harcerską a nie czymś, co
może stanowić formę duchowości absolutnie obcej harcerstwu:
a) wszechstronność –
sprawności religijne powinny obejmować możliwie
najszersze spektrum doświadczeń religijnych, jakie można
przeżyć w harcerstwie zarówno w wymiarze indywidualnym
jak i wspólnotowym. Propozycje bloków takich sprawności
podam później.
b) pośredniość – sprawności
religijne to nie tylko praktyki religijne sensu stricto.
To również wiele form działania, w których zawiera się
duchowość Chrześcijańska – choćby pomoc bliźniemu.
Służba harcerska daje tak wiele okazji do wyrażenia
swojej religijności. Sprawności harcerskie, można by tak
powiedzieć nie zdobywa się ze złożonymi rękami ale z
szeroko otwartymi na świat i ludzi, wśród których się
żyje.
c) pozytywność – sprawności
religijne maja zawsze budować pozytywny wzór człowieka
radosnego, aktywnego, cieszącego się czynionym dobrem i
radośnie przezywającym kontakt z Bogiem. To nie przymus,
na siłę przezywane w nadmiarze praktyki religijne. To
radość poznania tego, z którym spotykam się w coraz to
nowy, ciekawy sposób.
d) stopniowość – rozwój
religijny człowieka to proces, który nieustannie trwa w
ogromie bogactwa doświadczeń jakże różnych w określonych
okresach wiekowych. Sprawności muszą to uwzględniać.
Inna jest religijność młodzika, inna wywiadowcy, inna
ćwika. Inne są ich potrzeby duchowe. Tego nie można
zapomnieć przy tworzeniu sprawności religijnych.
Najlepszym tutaj systemem jest system trzech gwiazdek i
sprawności mistrzowskiej na poziomie HO.
e) wzajemność – niezwykle
istotnym ale i zarazem bardzo delikatnym problemem w
zdobywaniu sprawności religijnych jest świadectwo wiary
instruktora, drużynowego. Gdy dla niego to czego dotyczy
sprawność jest czymś obcym lub obojętnym to jest to
niezwykle istotny czynnik antywychowawczy, który może
zburzyć cały proces wychowawczy wychowanka. Religijność
to sfera życia, w której rozstrzygają się sprawy istotne
dla całego życia. Harcerz musi mieć mocne oparcie w
swoim przełożonym, który także powinien tę sprawność
albo zdobywać, albo mieć już zdobytą.
W sprawnościach religijnych tak
jak i w pozostałych należy pamiętać o harmonii wymagań
wynikających z zasad metody harcerskiej. Nie może to być
sprawność, w której jest tylko wiedza, w której jest tylko
działanie, w której są tylko praktyki religijne. Tu musi być
wszystko jednocześnie. Integralność oddziaływania
wychowawczego, która jest istotną cechą wychowania
harcerskiego (wszechstronność) musi obejmować także
sprawności harcerskie. A zatem w każdym regulaminie
konieczne jest jednocześnie stosowanie zasad personalizmu
chrześcijańskiego jak i cech metody harcerskiej. Gdy tak nie
będzie, regulamin sprawności będzie do niczego nieprzydatny.
Sprawności religijne do tej
pory nie znalazły jakiegoś jednego swojego zbioru, któryby
wyraził w całości ich zakres i specyfikę. Tworzono
regulaminy na różne okazje, czy w pewnym zakresie. Nikt do
tej pory nie stworzył ich pełnego systemu. Zapewne na
powstanie takowego przyjdzie jeszcze czas. Myślę jednak, że
już teraz konieczne jest stworzenie pewnych podstaw, które
by wyznaczały kierunki w tworzeniu nowych regulaminów
sprawności religijnych. Przedstawiłem je powyżej. Mam
nadzieję że będą wykorzystane przez twórców nowych
regulaminów sprawności. Jednocześnie w myśl obietnicy, którą
wcześniej wyraziłem pragnąłbym przedstawić tu kilka
propozycji bloków tematycznych, które mogłyby objąć
sprawności religijne. Nie będą to z pewnością wszystkie. Mam
nadzieję, że znajdą się tacy, którzy rozwiną te propozycje
na nowe pola rozwoju duchowego mając jednak na względzie
reguły, którym powinni się poddać, by właściwie takie
sprawności stworzyć.
Sprawności patronalne:
Sprawności, w których zawarte
byłyby postaci świętych i błogosławionych (bł. Wincenty, św.
Jadwiga, św. Jerzy itd. ) godne naśladowania przez harcerzy.
Sprawności związane z
okresami liturgicznymi:
Rok liturgiczny zawiera w sobie
różne okresy liturgiczne, w których możemy spotkać ogromne
bogactwo różnych form religijnych. Zaangażowanie harcerzy w
przeżywanie ich, poznawanie i stosowanie jest tu ciekawą
okazją do budowania osobistej i wspólnotowej religijności (
np. Harcerz w Adwencie, Harcerz w Okresie Bożego Narodzenia,
Harcerz w Wielki Poście, Harcerz w Okresie Wielkanocnym).
Sprawności Maryjne:
Tak wiele jest form wyrażania
religijności Maryjnej. I nabożeństwa i modlitwy, miejsca –
sanktuaria Maryjne. Wiele jest okazji, by pogłębić u
harcerzy pobożność Maryjną (np. Pielgrzym Maryjny, Harcerz
Różańca św., Harcerz Majowy).
Sprawności liturgiczne:
Podczas wspólnych celebracji
liturgicznych harcerze mogą pełnić określone funkcje
liturgiczne. Mogą być one tożsame z tymi funkcjami, które
tradycyjnie pełnią chłopcy we wspólnotach parafialnych.
Można tu jednak wprowadzić wiele elementów harcerskich,
które dadzą harcerzom wiele okazji do rozwijania pobożności
(np. ministrant ołtarza, ministrant światła, lektor,
kantor).
Sprawności Diakonii:
Służba na rzecz innych, pomoc
bliźniemu z motywów religijnych jest ważnym elementem
budowania duchowości otwartej na innych. Takie cele zawarte
są także w innych sprawnościach (opiekun dzieci, opiekun
chorych) ale są także takie sfery działalności Kościoła –
praca charytatywna, która może także znaleźć swoje
odzwierciedlenie w sprawnościach religijnych (np. Miłosierny
Samarytanin, Opiekun ubogich, opiekun bezdomnych,
Wolontariusz Chrystusa).
Sprawności Martyrii:
Świadectwo życia
chrześcijańskiego wyrażać się może w różny sposób.
Doświadczenie apostolstwa – wyjście poza siebie, do innych
ze swoją wiarą jest niezwykle ważnym elementem budowania
dojrzałej wiary. Harcerz ma być świadkiem i do tego mamy go
przygotowywać od najwcześniejszych lat (np. Misjonarz,
Apostoł, Świadek Ewangelii).
Sprawności okolicznościowe:
Jest wiele różnych sytuacji,
które stwarzają konieczność aktywności religijnej, którą w
dotychczasowym uporządkowaniu nie znalazła miejsca a z
pewnością znajdą się w programie wychowania harcerskiego np.
Sprawność Jubileuszowa na rok 2000. Trzeba zatem zbierać
doświadczenia i tworzyć ciągle nowe pomysły programowe, by
stały się one bogactwem dla naszej organizacji, które oprócz
wielości propozycji jednocześnie pogłębiają duchowo naszą
organizację.
Biała Służba.
To najważniejsza dla wszystkich
harcerzy sprawność. Myślę, że można ją traktować jak
„Sprawność Trzech Orlich Piór” nobilitująca każdego, kto ją
nosi. Regulamin tej sprawności powinien być dla wszystkich
harcerzy okazją do potwierdzenia wszystkiego tego co dotyczy
jego życia religijnego, jego Chrześcijańskiej Tożsamości.
Starałem się w tym artykule
wskazać to co jest najważniejszy przy budowaniu systemu
sprawności religijnych. Mam nadzieje, że będzie to początek
szerszego programu działania, który zaowocuje wielością
propozycji sprawności religijnych, które rozpowszechnimy w
ZHR. Liczę tu na współprace z innymi kapelanami, kręgami
kleryckimi i instruktorami harcerskimi mającymi głowy pełne
doświadczeń, przemyśleń i pomysłów.
Ks. hm. Dr Krzysztof Bojko HR
|