|
|
Artykuł ukazuje się równolegle
w POBUDCE i w INSTRUKTORZE za wiedzą i zgodą obu redakcji
oraz Autorki.
Hm.
Katarzyna Mazurek-Lebowska
Kilka
pytań o Harcerstwo Starsze
ZAŁOŻENIA WSTĘPNE
Po raz kolejny próbuję zmierzyć
się z problemem harcerstwa starszego Nie robię tego jednak,
żeby zaproponować jakąś nową koncepcję. Raczej po to, by
zebrać pytania, które nasuwały mi się po lekturze
przeróżnych tekstów, dyskusjach i spotkaniach. Stawianie
pytań jest bowiem bardzo inspirujące...
Zanim jednak do nich przejdę, chcę poczynić trzy założenia
wstępne:
-
Założenie 1. Harcerstwo
starsze jest potrzebne, gdyż realizacja Przyrzeczenia w
życiu dorosłym powinna być naturalną konsekwencją
wychowania harcerskiego. Ponieważ nie jest to zadanie
proste, a my jesteśmy słabymi ludźmi, potrzebujemy
oparcia w grupie, która kieruje się podobnym systemem
wartości, potwierdzanym w konkretach życia codziennego.
-
Założenie 2. Harcerstwo
starsze jest również potrzebne jako pole wszechstronnego
rozwoju (dalszego rozwoju osoby i rozwoju ku służbie)
ludzi dorosłych, którzy nie podlegali wcześniej
oddziaływaniu wychowawczemu organizacji harcerskich.
Ludzi, którzy akceptując harcerski kodeks i styl życia
chcą go przyjąć jako swój własny.
-
Założenie 3. Nie ma
harcerstwa starszego bez osób, wokół których zgromadzi
się pewna grupa dorosłych ludzi – bez „liderów”
harcerstwa starszego. To od pozyskiwania owych „liderów”
należy zacząć tworzenie tej istotnej gałęzi harcerstwa.
Każdy z nich będzie autorem pomysłu na harcerstwo
starsze najbardziej adekwatnego do potrzeb środowiska
lokalnego.
PYTANIA
Powyższe założenia to swoisty
fundament. Budowanie harcerstwa starszego rozbija się
jednak, na co dzień, o inne – bardziej szczegółowe kwestie.
Aby uporządkować stawiane przeze mnie pytania podzieliłam je
na cztery grupy odnoszące się do następujących zagadnień:
LUDZIE, ORGANIZACJA, METODA, PROGRAM.
LUDZIE
Do kogo adresujemy propozycję
harcerstwa starszego? Częściowo odpowiedziałam na to już w
założeniach wstępnych – zarówno do osób, które przeszły
przez wcześniejsze etapy wychowania harcerskiego jak i do
ludzi „z zewnątrz”. Spróbujmy jednak pociągnąć dalej tą
kwestię: czy uczestnikami harcerstwa starszego ma być
jedynie młodzież akademicka? A może pracujący dorośli? Czy
jakąś szczególną formułę proponujemy małżeństwom? Czy w
kręgach starszoharcerskich mogą pracować instruktorzy? Czy
należałoby rozgraniczać kręgi instruktorskie i
starszoharcerskie?
Istotny problem (powiązany z
założeniem trzecim) stanowi grono „liderów” harcerstwa
starszego. Kto powinien poszukiwać liderów dla harcerstwa
starszego – zarządy okręgów? rady chorągwi? szkoły
instruktorskie? komisje stopni instruktorskich lub kapituły
HR? rady hufców lub szczepów?
Czy jedynie instruktorzy ZHR-u
mogliby animować jednostki starszoharcerskie? Czy
dopuszczamy tworzenie kręgów przez samych harcerzy starszych
lub nawet przez osoby niezrzeszone? W jaki sposób
chcielibyśmy weryfikować predyspozycje „liderów” - jakimi
cechami/ umiejętnościami/ postawami powinni się oni
wykazywać?
Czy powinniśmy poszukiwać ich wśród:
-
instruktorów (pracowników
wyższych uczelni, studentów miejscowych albo
przyjezdnych, osób pracujących)
-
harcerzy starszych, którzy
wychodzą z drużyn wędrowniczych, ale nie zostają
instruktorami
-
członków kapituł HR, a
także w pewnym stopniu kapituł HO i Wędrowniczki
-
członków rad szczepów
(których starszyznę tworzą najczęściej harcerze starsi)
-
byłych instruktorów i
instruktorek, harcerzy starszych i harcerek starszych –
ZHR-u, innych organizacji „niepokornych”, KIHAM-u (np. w
oparciu o KAH-ę)
-
kleryków, kapłanów?
ORGANIZACJA
Pytając o potencjalnych członków i liderów harcerstwa
starszego zastanawiamy się w konsekwencji nad formami ich
„zorganizowania”. Kształt jednostki harcerstwa starszego
będzie zależał w dużej mierze od konkretnej grupy odbiorców
– jej składu, liczebności, potrzeb, środowiska działania.
Przy uczelniach, mogą zatem powstawać koła naukowe, w
seminariach - kręgi kleryckie. Grono harce-rek i harcerzy
starszych może tworzyć kręgi starszoharcerskie, instruktorzy
kręgi instruktorskie. W przypadku osób, które nie miały
wcześniej do czynienia z pracą harcerską można rozważać
tworzenie drużyn akademickich (odpowiednio – żeńskich i
męskich). Dla osób przyjeżdżających do nowego miasta – w
związku z podjęciem studiów lub pracy – mogłyby powstawać
„zastępy (kręgi) imigrantów”.
Osobne zagadnienie stanowi
model zależności harcerstwa starszego od ZHR-u i jego
poszczególnych jednostek. Czy powinno ono tworzyć osobną
organizację (obok OH-ek i OH-y) lub ruch
programowo-metodyczny? Może powinno funkcjonować jako
normalny pion wychowawczy w ramach obu organizacji (jak
jednak wówczas rozwiązywać kwestię koedukacji?) Być może
należałoby powołać zespół Harcerstwa Starszego przy
Naczelnictwie, w którym współpracowaliby przedstawiciele
OH-ek i OH-y (specjaliści? reprezentanci Okręgów/Chorągwi -
koordynatorzy harcerstwa starszego na danym terenie?), który
rozwiązywałby problemy HS w skali ZHR-u.
W związku z powyższym
należałoby zweryfikować istniejące lub stworzyć nowe
regulaminy czy instrukcje dotyczące harcerstwa starszego.
Ponownej redakcji powinien zostać poddany regulamin kręgu
starszoharcerskiego.
METODA
Metoda harcerska jest spójnym,
zamkniętym systemem, który funkcjonuje właściwie jedynie
przy zachowaniu wszystkich jego elementów. Wszystkie jej
podstawowe zasady można odnieść do pracy harcerstwa
starszego. Weryfikacji powinny jednak zostać poddane
narzędzia metodyczne stosowane na niższych poziomach
wychowawczych. Które z nich warto stosować w harcerstwie
starszym? Czy należałoby tworzyć odrębne, nowe narzędzie
metodyczne czy w mądry sposób korzystać ze sprawdzonych
rozwiązań, po ich dostosowaniu do wieku i potrzeb
uczestników? Szczególnie istotna jest w tym miejscu kwestia
systemu stopni i sprawności – czy powinniśmy stosować
istniejące regulaminy (a właściwie ich „górną” część –
sprawności mistrzowskie, stopnie wędrowniczki/ HO oraz HR?)
czy opracować nowe rozwiązania (np. kartę indywidualnego
rozwoju?)
Osobne zagadnienie dotyczy
stosowanych form pracy – które z tych „sprawdzonych”
należało-by wykorzystywać, które mogą być szczególnie
atrakcyjne? Równie istotne pozostaje o wizerunek zewnętrzny
harcerstwa starszego, m.in. o mundur, oznaczenia, musztrę i
inne.
PROGRAM
Najważniejsze, choć podejmowane
przeze mnie na końcu pytanie dotyczy celów harcerstwa
starszego i formuły ich realizacji - programu. Najważniejsze
(moim zdaniem) cele pojawiły się już w założeniach
wstępnych. Była w nich mowa o realizacji idei harcerskiej w
życiu dorosłym, o tworzeniu „grupy oparcia” z osób
kierujących się podobnym systemem wartości, o dalszym
wszechstronnym rozwoju osoby i o służbie. Przekładanie tych
celów głównych na szczegółowe powinno być zadaniem „liderów”
HS. Jak realizacja tych celów miałaby jednak wyglądać w
praktyce? Jaki procent działań, podejmowanych przez harcerzy
starszych, powinien odbywać się do wewnątrz (organizacja), a
jaki na zewnątrz (życie, społeczność lokalna)?. Czy powinien
powstać ogólnopolski program dla harcerstwa starszego,
wskazujący kierunki działań „właściwych” na dany okres
pracy? Na jakim poziomie ogólności należałoby go
sformułować, aby pomieścić różnorodne inicjatywy harcerzy
starszych?
Ze względu na grupę odbiorców –
dojrzałych ludzi, w niektórych przypadkach posiadających
ustabilizowaną sytuację życiową – należałoby się również
zastanowić czy program HS nie powinien iść w kierunku nie
tylko działań doraźnych, ale tworzenia rozwiązań trwalszych,
odpowiadających potrze-bom społeczności lokalnej lub
szerszej. Czyż nie ze względu na udział w pracy
stowarzyszeń, fundacji, organizacji charytatywnych, kół
naukowych, środowisk zawodowych, w życiu wspólnot
religijnych młodzi ludzie odchodzą z harcerstwa, bo właśnie
w innych środowiskach znajdują pole do trwałych, konkretnie
osadzonych w rzeczywistości działań? Jest to jedno z tych
pytań, na które muszą znaleźć odpowiedź twórcy programów
harcerstwa starszego.
PODSUMOWANIE
Powyższe pytania przytaczam po
wielu rozmowach, lekturach artykułów, spotkaniach,
przemyśleniach, które raz po raz uświadamiają mi właśnie, że
harcerstwo starsze to już otwarte drzwi. Wiem, że SĄ ludzie,
którzy „robią” od lat harcerstwo starsze. Wiem też, że jest
potrzebna wymiana myśli na ten temat, bo zbyt wiele
potencjalnych harcerzy i harcerek starszych rozpływa się
gdzieś w spisach i ginie z pamięci hufcowych.
Myślę, że dla zdynamizowania działań dotyczących harcerstwa
starszego w ZHR są nam potrzebne:
• Wymiana kontaktów,
doświadczeń i pomysłów – oprócz spotkania osób prowadzących
kręgi i tych, które interesują się tematem warto byłoby
wykorzystać strony ZHR on-line, kontakty osobiste, kursy
instruktorskie gromadzące osoby z różnych środowisk,
spotkania dawnych instruktorów/-ek, harcerzy/-ek starszych
(np. spotkanie KAH-y).
• Zgromadzenie i analiza
tekstów, wypowiedzi dotyczących harcerstwa starszego:
zarówno niezrealizowanych koncepcji jak i dokumentacji
podjętych, trwających lub zakończonych działań -
współczesnych, przedwojennych, powojennych itd. (pod kątem
przydatności na dzisiaj)
• Rozwiązanie dylematu:
strukturalizacja czy różnorodność: wypracowanie możliwie jak
najbardziej elastycznej formuły pracy SH – żeby pomieścić
wszystkie funkcjonujące już inicjatywy, które są zgodne z
podstawowym założeniem – realizowaniem w życiu dorosłym
Przyrzeczenia harcerskie-go.
• Pozyskiwanie „liderów” SH.
Wytworzenie dla nich płaszczyzny wymiany myśli (warsztaty
starszo-harcerskie?)
• Oparcie programu na
konkretnym systemie wartości (Bóg, odpowiedzialność za losy
własnej rodziny, narodu, państwa, służba), a jednocześnie
mocne osadzenie w rzeczywistości – tworzenie rozwiązań
umożliwiających podnoszenie kwalifikacji zawodowych,
potwierdzanie kompetencji, wspierających przedsiębiorczość,
wzmacniających poczucie sprawstwa u młodego człowieka
Nie ma sensu wyważać otwartych
drzwi. Trzeba zebrać to, co zostało powiedziane, napisane,
wymarzone zrealizowane. I kontynuować to, co niektórzy robią
„od zawsze”. Cóż z tego, ze nie nazywają tego harcerstwem
starszym...
PRZYDATNE CYTATY
Poniżej zamieszczam „kilka”
cytatów – inspiracji zaczerpniętych z bardzo różnych źródeł,
które mogą posłużyć określaniu celów, zakresu, form działań
harcerstwa starszego:
harcerski stosunek do zawodu * pomoc bezrobotnym harcerkom *
dokształcanie zawodowe * pośrednictwo pracy * harcerskie
biura karier * kultura * wpływ na stosunki międzynarodowe *
zjednywanie Polsce dobrego imienia * moralność, kultura,
gospodarka * praca dla społeczeństwa * ludzie, którzy
potrafią organizować życie własne, pełnić z pożytkiem pracę
zawodową, przyczynić się do podniesienia poziomu życia
swojego środowiska * zespoły zawodowe grupujące ludzi
jednego zawodu * współpraca ludzi odmiennych zawodów na tym
samym terenie * harcerskie placówki różnego typu * placówki
poza harcerskie – przede wszystkim w dziedzinie opieki
społecznej – na miejsce chaotycznie rzuconych pomysłów i
nieskoordynowanych inicjatyw – nawiązywanie współdziałania z
planowym systemem akcji samorządowej * obywatelskie
pełnienie zawodu * wewnętrzna praca starszoharcerska:
dyskusje z zakresu ideologii harcerskiej, samokształcenie
(zawodowe, ogólne, specjalne), poznawanie problemów i
zagadnień Polski współczesnej, zebrania rozrywkowe,
wycieczki do teatrów, kin, zabawy, skautowa-nie * współpraca
z drużynami młodszymi: pomoc drużynowym w przygotowaniu
młodzieży do życia społecznego, pomoc drużynowym w zakresie
technik harcerskich, pomoc drużynom i zastępom w
organizowaniu gospodarki i administracji wewnętrznej,
pełnienie funkcji drużynowych i zastępowych * harcerski i
osobisty rozwój członków * budowanie zaplecza
instruktorskiego dla drużyn i innych struktur pomocniczych *
kreowanie i organizowanie społecznych pól służby dla
członków kręgu i innych członków ZHR * budowanie więzi
pokoleniowych środowiska * eksponowanie i promowanie
harcerskiej metody wychowawczej * wypracowanie nowatorskich
rozwiązań programowych i organizacyjnych * praca społeczna,
utrzymywanie polskości, dalsza praca nad sobą * opiera się
na przyjaźni: działa na zasadach własnej inicjatywy, wolnego
wyboru i samostanowienia * koedukacja * oparcie * miejsce
spotkań, wymiany zdań i pomysłów * stworzenie możliwości
rozwoju indywidualnych zdolności i zainteresowań * dalsza
formacja osoby * służba
Hm. Katarzyna
Mazurek-Lebowska
Hm. Katarzyna
Mazurek-Lebowska
Jestem
szczęśliwą mężatką, mieszkam w Krakowie, choć urodziłam się
w Toruniu, a korzenie mam podkarpackie. Moją pasją jest
rękodzieło artystyczne. Harcersko - od niedawna prowadzę
Wydział Kształcenia Głównej Kwatery Harcerek, bo od kiedy
pamiętam moją pasją w harcerstwie były szkolenia i
towarzyszenie komuś w rozwijaniu talentów i własnych
możliwości.
Wszelkie artykuły komentujemy
na
www.pobudka.zhr.pl/forum
>>> wejdź
|
|
|